اگر فرود بر ماه هیچ‌وقت رخ نمی‌داد، تمدن بشر اکنون در چه وضعی بود؟

MacTavish · 24/1/20

فرود بر ماه یکی از شگفت‌انگیزترین دستاوردهای تاریخ بشر است که بیش از 50 سال پیش، در جریان آن اولین انسان‌ها موفق به پا گذاشتن بر روی قمر سیاره ما شدند. با این وجود در ادامه قصد داریم بپرسیم که اگر این دستاورد عملی نمی‌شد، اکنون در چه شرایطی بودیم؟

فرود بر ماه در تاریخ 20 جولای سال 1969 اتفاق افتاد. در جریان این دستاورد عظیم دو فضانورد آمریکایی به نام‌های باز آلدرین و نیل آرمسترانگ موفق شدند تا به عنوان اولین انسان‌های تاریخ بر روی قمر سیاره زمین پا گذارند و هم‌زمان با پیروز کردن کشور خود در رقابت‌های فضایی جنگ سرد، جهشی بزرگ را برای پیشرفت علم و تکنولوژی بشریت امکان‌پذیر کنند.

با این وجود سوال جالب‌توجهی که در ادامه به آن می‌پردازیم این است که اگر چنین اتفاقی هرگز رخ نمی‌داد، الان در چه شرایطی بودیم و علم و فناوری بشریت اکنون در چه حالتی به سر می‌برد. در حالی که تاریخ‌دان‌ها علاقه چندانی به تئوری‌هایی این‌ چنینی ندارند و بدون وجود داده‌های کافی،‌ پیدا کردن جواب سوالاتی از این دست را فوق‌العاده دشوار می‌دانند، برای یافتن پاسخ به سراغ تعدادی از کارشناسان و صاحب‌نظران از جمله راجر لانیوس (Roger Launius)، تاریخ‌نگار ناسا رفته‌ایم.

اگر فرود بر ماه رخ نمی‌داد
لانیوس در ابتدا سوالات بسیاری را مطرح کرد؛ او پرسید که «در چنین شرایطی هیچ ابرقدرتی وارد رقابت فضایی نشده بود؟» یا «آمریکا در رقابت موجود شکست خورده یا کناره‌گیری می‌کرد؟» لانیوس اول از همه تاریخی خیالی را ترسیم می‌کند که در آن آمریکا و شوروی بر سر نشان دادن برتری خود در حوزه علم و تکنولوژی رقابت فضایی را به راه نمی‌انداختند.

پیش از هر چیز باید مدنظر داشته باشیم که اگر دوایت آیزنهاور (Dwight Eisenhower)‌، سی و چهارمین رئیس جمهور آمریکا در اوایل دهه 60 میلاد در قدرت می‌بود، پاسخ ایالات متحده در موفقیت شوروی برای فرستادن اولین انسان به خارج از جو زمین متفاوت می‌بود. در حالی که سازمان فضایی ناسا در دوره ریاست آیزنهاور تاسیس شده بود، این رئیس جمهور در دهه 60 به شدت با بودجه‌های صرف شده توسط جان اف کندی، رئیس جمهور بعدی آمریکا، برای دستاوردهای فضایی مخالفت می‌کرد.

به این ترتیب می‌توان گفت که اگر آیزنهاور در سال 1961 از کاخ سفید نمی‌رفت، رقابت با شوروی در آن زمان در حوزه فضایی پیشرفت چندانی نمی‌کرد، ناسا در ماموریت آپولو 11 موفق به فرود بر ماه نمی‌شد و در عوض، هزینه‌های صرف شده برای تقویت توان نظامی ایالات متحده در جنگ سرد خرج می‌شد.

حال سناریو دیگری را در نظر می‌گیرم که آمریکا در اواسط رقابت عقب‌نشینی می‌کرد. یکی از نظرسنجی‌های مهم انجام شده در دهه 60 نشان داد که خود مردم ایالات متحده هم معتقد بودند که شوروی در رقابت فضایی موجود از آمریکا جلو است،‌ اما با فرستادن اولین آمریکایی‌ها به خارج از جو زمین در اواسط این دهه، نظر عموم مردم تغییر کرد و امیدها برای موفقیت ناسا افزایش یافت.

این در حالی است که موفقیت در فرستادن انسان به بیرون از اتمسفر ممکن بود برای کسی غیر از جان اف کندی و جانشینش کافی باشد و لانیوس می‌گوید که ممکن بود در چنین موقعیتی هر شخص دیگری از رقابت کناره‌گیری کند.

جان اف کندی قبل از ترورش در سال 1963 گفته بود که ایالات متحده باید قبل از پایان این دهه بر روی ماه قدم بگذارد و اگر لیندون جانسون (Lyndon Johnson)، جانشین کندی به خواسته‌های این رئیس جمهور ترور شده احترام نمی‌گذاشت، اکنون شاهد وقایع تاریخی دیگری در رابـ*ـطه با فرود بر ماه بودیم.

گفته شده که پروژه آپولو برای فرستان انسان به ماه در شدیدترین حالت 5.3 درصد از بودجه فدرال،‌ معادل 104 میلیارد دلار امروزی را به خود اختصاص داده بود و وقتی در نظر می‌گیرم که بودجه سازمان ناسا در سال 2018 تنها 20 میلیارد دلار بوده، در نظر داشتن گزینه توقف تلاش‌ها برای رسیدن به قمر زمین آنقدرها هم دور از ذهن نبوده است.

خود جانسون هم در آن زمان بیشتر درگیر پروژه ریشه‌کن کردن فقر در آمریکا بود و این احتمال وجود داشت که در بیانیه‌ای اعلام شود که پروژه‌های آپولو به دهه 80 میلادی موکول خواهند شد و به این ترتیب ممکن بود که عقب انداختن تلاش‌ها باعث شود که هیچ وقت انسان بر روی ماه پا نگذارد.

رقابت سخت
احتمال وقوع سناریو آخر و وضعیتی که آمریکا در این رقابت شکست می‌خورد از همه کمتر است. به گفته لانیوس شوروی هم پروژه‌هایی برای ارسال انسان به ماه را در دست اقدام داشت، اما مقامات اطلاعاتی آمریکا و بسیاری دیگر از صاحب‌نظران می‌دانستند که این پروژه‌ها به جایی نمی‌رسند. گفته شده که تا سال 1974 و مدت‌ها پس از فرود بر ماه توسط فضانوردان ناسا، راکت‌های شوروی همچنان در رسیدن به قمر زمین مشکل داشتند.

وقتی که جنگ سرد تمام شد، یکی از دانشمندان شوروی سابق که با لانیوس همکاری می‌کرد اعتراف کرده بود که ناامیدی دانشمندان روس برای ساخت موفقیت‌آمیز موشک مناسبی برای رفتن به ماه، به حدی بود که تصور می‌شد آمریکایی‌ها در ساخت راکت آپولو 11 در دهه 60 شانس آورده‌اند! اما وقتی ماموریت آپولو 12 هم با موفقیت فضانوردان را به ماه برد، روس‌ها فهمیدند که موفقیت ناسا شانسی نبوده است.

آپولو 12 برای دقت به کار رفته در فرود معروف بود و گفته شده که وقتی دانشمندان شوروی محل فرود این پروژه را در چند صد متری یکی از فضاپیماهای موجود بر این قمر دیدند،‌ امید آن‌ها برای انجام کاری مشابه کاملا از بین رفت.

تراژدی در فضا
یک حالت دیگر که توجه ما را به خود جلب می‌کند این است که در یک اتفاق مرگ‌آور، فضانوردان در مسیر رسیدن به ماه و یا بر روی این جرم آسمانی کشته می‌شدند. لانیوس معتقد است که چنین اتفاقی با وجود عقب انداخت پروژه‌ها، هرگز تلاش‌ها را متوقف نمی‌کرد. نمونه مشابه در ماموریت آپولو 1 رخ داد که سه نفر از اعضای پروژه ناسا در هنگام تمرین ماموریت فضایی خود بر روی زمین،‌ به دلیل آتش‌سوزی کشته شدند. این اتفاق نه تنها ماموریت‌های آپولو را به تعویق نیانداخت، بلکه فضانوردان را در راه خود مصمم‌تر کرد.

با این تفاسیر اگر به هر دلیلی فرود بر ماه هرگز اتفاق نمی‌افتاد، علم و تکنولوژی امروز به چه شکلی درمی‌آمد؟ لانیوس می‌گوید که تفاوت بسیار فاحش و عمده‌ای در پیشرفت‌های تکنولوژی و وضعیت رفاهی مردم جهان در حال حاضر رخ نمی‌داد، اما ممکن بود که در آن حالت توسعه صنایع هوافضای آمریکا به حد کنونی نمی‌رسید. با این حال نمی‌توان دقیقا مشخص کرد که چه اتفاقاتی در چنین شرایطی رخ می‌دادند.

لانیوس در مقاله‌ای نوشته است که اهداف سازمان فضایی ناسا در زمان تاسیس شامل ساخت فضاپیمایی بازیافتی با قابلیت استفاده مجدد، ارسال انسان به خارج از جو زمین،‌ بررسی تاثیرات جاذبه صفر بر روی بدن انسان، ساخت ایستگاهی فضایی در مدار زمین برای سکونت دائم انسان، ارسال انسان به کره ماه،‌ ساخت پایگاهی دائمی در ماه برای سکونت انسان و همچنین کلونیزه کردن سیاره مریخ می‌شد. به این ترتیب می‌توان گفت که اگر در دهه 60 میلادی فرود بر ماه عملی نمی‌شد،‌ به احتمال قوی ناسا به دنبال عملی کردن یکی دیگر از اهدافش مانند ساخت فضاپیمای بازیافتی می‌بود و تلاش برای تسخیر ماه به زمان دیگری مثل این سال‌ها موکول می‌شد.

البته باید در نظر داشته باشیم که انگیزه سـ*ـیاسی عملی کردن چنین هدفی یکی دیگر از دلایلی بود که انسان را به ماه برد؛ اگر جنگ سرد و رقابت آمریکا و شوروی وجود نداشت، یک سـ*ـیاست‌مدار قدرتمند مانند جان اف کندی به دنبال تحقق چنین هدفی نمی‌بود و تنها شیفتگان دنیای خارج از جو زمین و دانشمندان علوم فضایی در آن شرایط از رفتن به ماه همایت می‌کردند.