زخم معده چه زمانی سرطان می‌شود؟

Mahta.ra · 24/1/20

در واقع گفته می‌شود زخمی که طی سه ماه با دارو درمان نشود، باید بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد و در صورت لزوم جراحی شود تا خطر سرطان معده کاهش یابد اما آیا واقعا چنین موضوعی حقیقت دارد، این زخم چگونه ایجاد می‌شود و چه علائمی دارد، چطور میتوان از ابتلا به آن پیشگیری کرد؟ دکترناصر ابراهیمی دریانی، فوق‌تخصص بیماریهای گوارشی و کبد و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران شما را در این زمینه راهنمایی میکند.

زخم اثنی عشر؛ شایع‌تر از زخم معده

وقتی صحبت از زخم می‌شود اغلب افراد به یاد زخم معده میافتند در حالی که شیوع زخم اثنی عشر یا دوازدهه (قسمت ابتدایی روده باریک) از زخم معده خیلی بیشتر است. حتی بعضیها زخم اثنی عشر را همان زخم معده تلقی میکنند اما این‌طور نیست. زخم اثنی عشر در آقایان شیوع بیشتری از خانم‌ها دارد و معمولا از لحاظ سنی ۱۰ تا ۲۰ سال زودتر از زخم معده ایجاد می‌شود. همچنین در افراد با گروه خونی O بیشتر دیده می‌شود.

علامت آن هم معمولا دردی است که در زمان گرسنگی در ناحیه معده ایجاد می‌شود؛ برای مثال ممکن است فرد هنگام نیمه شب به دلیل سوزش و درد معده از خواب بیدار شود و با خوردن یک فنجان شیر یا یک تکه نان دردش ساکت شود. گاهی هم متاسفانه بیمار با اولین تظاهرات زخم از جمله استفراغ خونی و مدفوع سیاه‌رنگ به اورژانس مراجعه میکند و بعد که مورد بررسی و آندوسکوپی قرار میگیرد، متوجه میشویم زخم اثنی عشر دارد. گاهی هم ممکن است زخم مدت زیادی در اثنی عشر باقی بماند و ایجاد تنگی کند. در این صورت فرد یک تا سه ساعت بعد از غذا خوردن دچار نفخ و استفراغ می‌شود زیرا غذا در معده‌اش باقی میماند.

علاوه براینها زخم اثنی عشر به خصوص در مردان بالای ۴۰ تا ۴۵ سال ممکن است به صورت سوراخ شدن تظاهر کند که در این وضعیت بیمار دچار درد خیلی شدید می‌شود. زخم معده برعکس زخم اثنی عشر در خانم‌ها شایع‌تر است اما بعد از یائسگی میزان شیوع در خانم‌ها و آقایان یکسان می‌شود. همچنین این زخم معمولا بعد از غذا خوردن علائمی مثل درد، سوزش و ترش کردن ایجاد میکند. زخم معده هم گاهی با عوارضی چون خونریزی یا سوراخ شدن خود را نشان میدهد.

مسکن‌ها به معده آسیب میزنند!

امروزه به دلیل زیاده‌روی در مصرف مسکن‌ها ازجمله دیکلوفناک، بروفن، ایندوسیت، آسپرین و. . . شیوع زخم معده رو به افزایش گذاشته است. از طرف دیگر هر چه سن بالاتر باشد عوارض ناشی از مسکن‌ها در بدن بیشتر می‌شود. موضوع به این قرار است که در جدار معده یک سد مخاطی یا لایه‌ای ژلاتینی از بیکربنات وجود دارد. به همین دلیل «Ph» آن قلیایی است و میتواند از نفوذ اسید جلوگیری کند. داروهای مسکن سنتز پروستاگلاندین را مهار میکنند. پروستاگلاندین از لایه ژلاتینی معده محافظت میکند و خونرسانی و ترمیم سلول‌ها را افزایش میدهد.

بنابراین زمانی که از این داروها استفاده میکنید، با مهارشدن سنتز پروستاگلاندین، لایه دفاعی معده ضعیف شده و جریان خونرسانی به آن کاهش پیدا میکند. در نتیجه اسید به داخل مخاط معده نفوذ کرده و زخم ایجاد میکند. زخم ناشی از مصرف مسکن اغلب بدون علامت و بدون درد است و تظاهرات اولیه آن ممکن است به صورت خونریزی دیده شود. بارها دیده‌ایم که افراد به دنبال مصرف حتی یک عدد مسکن دچار خونریزی شده‌اند و به اورژانس مراجعه کرده‌اند، بدون اینکه حتی دردی داشته باشند.

داروهای ممنوعه برای زخم معده

گاهی اوقات سوال می‌شود که آیا مصرف داروهای مسکن وسط غذا یا استفاده از مسکن‌هایی که در روده باز می‌شود، میتواند از ایجاد زخم جلوگیری کند؟ پاسخ منفی است. اگرچه مسکن‌ها به صورت موضعی در معده عارضه ایجاد میکنند اما بعد از جذب نیز باعث بالا رفتن گاسترین سرم خون میشوند و از این طریق در قسمت‌های مختلف بدن عارضه ایجاد میکنند.

حتی نوع تزریقی این داروها نیز همین عوارض را دارد و میتواند باعث زخم معده شود یا برای مثال شیاف دیکلوفناک هم میتواند باعث زخم ناحیه رکتوم شود. بنابراین کسانی که زخم معده یا اثنی عشر دارند باید حتما این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارند تا این داروها برایشان تجویز نشود.

میکروبی که خطر سرطان را بالا میبرد!

عفونت «هلیکوباکتر پیلوری» یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد زخم معده و اثنی عشر است؛ معمولا ۱۰ درصد از افراد آلوده به این عفونت دچار زخم اثنی عشر و تا حد کمتری زخم معده میشوند. حدود یک درصد از آنها نیز به سرطان معده مبتلا میشوند. افراد مبتلا به زخم معده اگر دارای عفونت هلیکوباکتر پیلوری باشند باید حتما برای ۱۰ روز تحت درمان همزمان با سه نوع آنتیبیوتیک قرار بگیرند تا میکروب کاملا در بدن‌شان از بین برود.

آلودگی به این میکروب در کشور ما اغلب از بچگی شروع می‌شود؛ یعنی موقعی که در خاک غلت میخوریم و بازی میکنیم. مطالعات نشان داده‌اند بیشتر از ۸۰ درصد افراد بالای ۵۰ سال به این میکروب آلوده هستند اما لازم نیست که همه این میکروب را در بدن‌شان از بین ببرند بلکه فقط در صورت وجود زخم یا سابقه سرطان معده در خانواده، درمان با آنتی بیوتیک لازم می‌شود. خوشبختانه امروزه به دلیل رعایت بهداشت، آلودگی با میکروب هلیکوباکتر پیلوری و شیوع زخم‌های معده و اثنی عشر در کشور روز به روز کمتر می‌شود.

آزمایش خون فایده‌ای ندارد؟!

بسیاری از افراد مبتلا به هلیکوباکتر بعد از درمان وقتی آزمایش خون میدهند، متوجه میشوند میزان آنتی بادی هلیکوباکترشان پایین نیامده و حتی بالاتر رفته است.

بنابراین وحشت‌زده به پزشک مراجعه میکنند و فکر میکنند درمان نشده‌اند. در حالی که باید بدانند بررسی سرم خون در تشخیص میکروب هلیکوباکتر ارزشی ندارد و تشخیص آلودگی با این میکروب از طریق آزمایش مدفوع یا تست تنفسی یا آندوسکوپی و بیوپسی از معده انجام می‌شود. از طرف دیگر وقتی بیمار زخم اثنی عشر یا معده دارد و تحت درمان برای هلیکوباکتر قرار میگیرد حداقل شش ماه طول میکشد تا تیتراژ آنتیبادی این میکروب در سرم خونش پایین بیاید.

اگر گروه خونیتان A است. . .

سرطان معده در افراد با گروه خونی A شایع‌تر است. البته هنوز ژن خاصی برای آن پیدا نشده است اما این سرطان در بعضی خانواده‌ها بیشتر دیده می‌شود. همچنین از آنجایی که یک درصد از افراد مبتلا به میکروب هلیکوباکتر پیلوری دچار سرطان معده میشوند، اگر در بستگان درجه اول سرطان معده وجود دارد، حتما باید این میکروب را از بدن‌تان ریشه‌کن کنید اما این‌طور نیست که هر کسی این میکروب را داشته باشد، سرطان بگیرد و اصلا نباید این وحشت را در مردم ایجاد کرد.

بیش از سه وعده غذا نخورید!

یکی از تفکرات غلط میان عامه این است که فرد مبتلا به زخم معده و اثنی عشر بهتر است به جای سه بار غذا خوردن در پنج نوبت غذا بخورد اما این کار نه تنها در بهبود زخم تاثیری نمیگذارد بلکه باعث افزایش اسیدیته معده می‌شود زیرا با هر بار غذا خوردن معده اسید ترشح میکند. بنابراین مصرف سه وعده غذا در روز برای این افراد مناسب‌تر است.

زخم معده چه زمانی سرطانی می‌شود؟!

خیلی مواقع بیماران سوال میکنند که آیا زخم معده و اثنی عشر ممکن است سرطانی شود؟ در مورد زخم‌های اثنی عشر هرگز چنین مسئله‌ای مطرح نیست و معمولا نیاز به بیوپسی و آندوسکوپی مجدد وجود ندارد زیرا زخم با درمان دارویی بهبود پیدا میکند اما زخم‌های معده، به خصوص اگر براثر مصرف مسکن‌ها ایجاد نشده باشند، حتما باید از اطراف‌شان پنج بیوپسی برداشته شود.

هر چقدر هم زخم معده بزرگ‌تر باشد خطر بدخیمی بیشتر می‌شود اما زخم‌های معده‌ای که براثر مصرف داروهای مسکن ایجاد میشوند، خطر بدخیمی ندارند. به‌طور کلی کسانی که به دلیل زخم معده تحت درمان قرار میگیرند باید بعد از حدود ۵/۲ تا ۳ ماه دوباره آندوسکوپی شوند تا مطمئن شویم زخم‌شان کاملا از بین رفته است.

فلفل معده را زخم نمیکند!

برخلاف عقیده عموم، مصرف غذاهای تند و پر ادویه باعث ایجاد زخم معده و اثنی عشر نمی‌شود؛ برای مثال در کشور هند که مصرف ادویه بالاست، آمار زخم زیاد نیست. در واقع باید بین «سوء هاضمه» و «زخم» افتراق بدهیم. فلفل، ادویه‌جات و ترشیجات شاید یک مقدار باعث سوزش معده شوند اما این موضوع دلیل نمی‌شود که به زخم معده دچار شوید.

حتی این تفکر نیز غلط است که با مصرف فلفل و ادویه زخم‌های گوارشی بازتر میشوند اما در مقابل، استرس و تنش روحی در افراد مبتلا به زخم‌های گوارشی میتواند باعث سر باز شدن زخم و خونریزی شود. بنابراین چنین افرادی باید برای جلوگیری از عود مجدد زخم در محیطی آرام و دور از تنش زندگی کنند.

برنج دودی، سوسیس و کالباس؛ سه عامل خطر

یکی از عوامل موثر در ایجاد سرطان معده، تغذیه است. خوراکیهای کهنه و نمک سودشده همگی میتوانند خطر ابتلا به این سرطان را بالا ببرند. نیترات نیز اگر در مواد غذایی مثل سوسیس و کالباس بیش از حد استاندارد به کار رود خطر سرطان معده را افزایش میدهد. درواقع نیترات توسط باکتریهای دهان و دستگاه گوارش تبدیل به نیتریت می‌شود.

نیتریت هم یک ماده سرطان‌زا به نام نیتروزامین تولید میکند. نگهداری از مواد غذایی، به خصوص گوشت‌های نمک‌سود شده در محیط‌های مرطوب ازجمله سرداب‌ها نیز میتواند باعث تولید نیتروزامین شود. بنابراین چنین تفکری غلط است که هرچه بعضی مواد غذایی مثل ترشی قدیمیتر باشند، بهتر و سالم‌تر هستند. یادتان باشد که هرقدر مواد غذایی برای مدت طولانیتری نگهداری شوند، خطر سرطان‌زایی آنها هم بیشتر می‌شود. فرآیند دودی کردن مواد غذایی مثل ماهی و برنج نیز اگر بیشتر از حد مجاز انجام شود، خطر سرطان معده را افزایش میدهد.

نارنگی خطر سرطان معده را کاهش میدهد!

یکی دیگر از عوامل مهم در بروز سرطان معده کمبود سلنیوم، ویتامین E و آنتیاکسیدان‌هاست. سبزیجات و میوه‌های تازه، به خصوص مرکبات دارای آنتیاکسیدان‌هایی هستند که از سرطان معده جلوگیری میکنند. در واقع یکی از مسائلی که امروزه روی آن بحث می‌شود، تاثیر ویتامین C با دوز بالا روی سرطان معده است. بنابراین هرقدر مرکبات بیشتری میل کنید، به سلامت‌تان کمک بیشتری کرده‌اید.

اگر سابقه جراحی معده دارید...

جراحیهای معده از دیگر عوامل موثر در ایجاد سرطان معده هستند؛ برای مثال کسانی که به دلیل زخم اثنیعشر یا معده تحت جراحی «گاستروژژنوستومی» قرار گرفته‌اند و بخشی از معده‌شان به روده‌شان وصل شده است، بیشتر در خطر سرطان معده هستند. پولیپ‌های معده نیز به خصوص اگر بزرگ‌تر از ۱/۵ تا ۲ سانتیمتر باشند، خطر سرطان معده را افزایش میدهند. تحلیل رفتن یا آتروفی مخاط معده هم عامل خطر دیگری برای سرطان محسوب می‌شود.

سرطان معده در کدام استان‌ها بیشتر است؟

اردبیلیها در خطر بیشتری هستند!

سرطان معده چهارمین سرطان شایع جهان و دومین علت مرگ ناشی از سرطان‌هاست. به گفته دکتر دریانی، در ایران نیز شایع‌ترین سرطان دستگاه گوارش به حساب میآید. همچنین دومین سرطان شایع در مردان و چهارمین سرطان شایع در زنان ایرانی است. آمار نشان میدهد که از هر ۱۰۰ هزار مرد تقریبا ۱/۴۹ درصد و از هر ۱۰۰ هزار خانم تقریبا ۲۵ درصد دچار سرطان معده میشوند. علاوه براین، سرطان معده در ایران سالیانه حدود ۲۲ درصد از مرگ‌های ناشی از سرطان را به خود اختصاص میدهد.

که در کل دنیا سه منطقه بالاترین میزان سرطان معده را دارند؛ چین، روسیه و ایران. در ایران نیز شیوع سرطان معده در مناطقی مانند اردبیل بیشتر است زیرا مردم اردبیل هم اضافه وزن دارند و هم مقدار زیادی گوشت قرمز مصرف میکنند. استان گلستان، آذربایجان شرقی و تهران نیز آمار بالایی از سرطان معده دارند.

درد معده و سوء هاضمه را جدی بگیرید!

از نظر علائم بالینی، سرطان معده ابتدا فقط ممکن است باعث سوء هاضمه، درد خفیف معده، بی اشتهایی، کاهش وزن، سیری زودرس و ترش کردن شود. اگر فردی دچار این علائم شود، به خصوص اگر بالای ۴۵ سال داشته باشد، حتما باید آندوسکوپی انجام دهد.

متاسفانه در ایران اغلب افراد دیر به پزشک مراجعه میکنند؛ یعنی وقتی مراجعه میکنند که شکم‌شان آب آورده و سرطان به ناحیه صفاق و کبد منتشر شده است. بنابراین هر زمان که دچار علائم گوارشی و سوء هاضمه شدید حتما به پزشک مراجعه کنید. تشخیص سرطان معده نیز از طریق آندوسکوپی صورت میگیرد.