کم خونی یا آنمی ؛ علائم ، علل ، انواع و روش‌های درمان

Mahta.ra · 19/1/20

کم خونی یکی از مشکلاتی‌ست که افراد بسیاری درگیر آن هستند. در این مقاله به علائم، علل، انواع، روش‌های تشخیص و درمان این مشکل خواهیم پرداخت.

کم خونی یا آنمی زمانی رخ می‌دهد که تعداد سلول های قرمز خون کاهش یابد. این وضعیت شایع‌ترین اختلال خونی در میان افراد بوده و علائم آن شامل سر درد، درد قفسه سـ*ـینه و رنگ‌پریدگی پوست است. در حال حاضر بیش از 3 میلیون آمریکایی و 1.62 میلیارد نفر در سراسر جهان دچار کم خونی هستند. به طور کلی، برخی بیماری‌ها در کاهش توانایی بدن برای تولید گلبول‌های قرمز خون نقش داشته یا به طور طبیعی موجب نابودی آن‌ها خواهند شد.

اطلاعاتی در ارتباط با کم خونی
کم خونی حدود 24.8 درصد از جمعیت جهان را تحت تاثیر خود قرار داده و تقریبا 47 درصد آن‌ها را کودکان تشکیل می‌دهند. جالب است بدانید که بیش از 400 نوع کم خونی شناسایی شده است و فقط به انسان‌ها محدود نمی‌شود، بلکه ممکن است گربه و سگ‌ها هم دچار این مشکل شوند.

علائم مرتبط با کم خونی

شایع‌ترین علائم کم خونی شامل احساس خستگی و کمبود انرژی می‌شود و سایر علائم شایع شامل موارد زیر خواهد بود:

رنگ‌پریدگی پوست
تندی یا نامنظم بودن ضربان قلب
تنگی نفس
درد قفسه سـ*ـینه
سر درد
حواس پرتی

در مواردی که آنمی خفیف باشد، ممکن است علائم اندک بوده یا حتی فرد هیچ علائمی را تجربه نکند. برخی از انواع کم خونی می‌توانند علائم خاصی داشته باشند که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

کم خونی آپلاستیک: تب، عفونت های مکرر و بثورات پوستی

کم خونی فقر اسید فولیک: کج خلقی و اسهال

کم خونی همولیتیک: زردی، ادرار تیره، تب و دردهای شکمی

کم خونی داسی شکل: التهاب دردناک پاها و دست‌ها، خستگی و زردی

دلایل ایجاد آنمی در افراد
بدن انسان برای زنده ماندن به سلول های قرمز خون نیاز دارد. آن‌ها حاوی هموگلوبین (پروتئین پیچیده) هستند که شامل مولکول‌‌های آهن می‌شوند. این مولکول‌ها اکسیژن را از ریه‌ها به سایر نقاط بدن منتقل می‌کنند، البته برخی از بیماری‌ها هم می‌توانند سطح گلبول‌ های قرمز خون را کاهش دهند. انواع مختلفی از آنمی وجود دارد و علت واحدی برای آن‌ها وجود ندارد، به همین خاطر مشخص کردن علت دقیق این وضعیت می‌تواند دشوار باشد. در ادامه به معرفی علل سه مورد از شایع‌ترین کم خونی‌ها خواهیم پرداخت:

کم خونی ناشی از کم شدن خون
این نوع از آنمی، شایع‌ترین نوع کم خونی بوده و آنمی ناشی از فقر آهن در این گروه از کم خونی قرار دارد. این وضعیت در اثر کمبود آهن ایجاد خواهد شد. هنگامی که بدن، خون خود را از دست می‌دهد، با دریافت آب از بافت‌های خارج جریان خون که برای حفظ رگ‌های خونی انجام می‌شود، واکنش نشان خواهد داد. در این حالت، آب اضافی موجود باعث رقیق شدن خون و در نتیجه رقیق شدن گلبول‌های قرمز می‌شود. کاهش خون می‌تواند حاد یا مزمن باشد. آنمی حاد کاملا ناگهانی و سریع رخ می‌دهد و منجر به جراحی، آسیب یا پارگی رگ خونی می‌شود، اما نوع مزمن آن در موارد کم خونی شایع‌تر بوده و می‌تواند ناشی از زخم معده، سرطان یا تومور باشد. دلایل ایجاد آنمی ناشی از کاهش خون عبارتند از:

مشکلات دستگاه گوارش همانند زخم، بواسیر، سرطان یا گاستریت
استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) همانند آسپرین و ایبوپروفن

کم خونی ناشی از کاهش یا نقص تولید گلبول‌های قرمز

مغز استخوان یک بافت نرم و اسفنجی بوده که در مرکز استخوان‌ها یافت شده و برای ایجاد گلبول‌های قرمز خون ضروری است. تولید سلول‌های بنیادی یکی از وظایف اصلی مغز استخوان است که آن را به گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها تبدیل می‌کند. تعدادی از بیماری‌ها از جمله سرطان خون می‌توانند بر مغز استخوان تأثیر بگذارند که در آن تعداد زیادی گلبول سفید غیر طبیعی ایجاد می‌شود. این وضعیت تولید طبیعی گلبول‌های قرمز را مختل خواهد کرد. سایر کم خونی‌های ناشی از کاهش یا نقص گلبول‌های قرمز خون عبارتند از:

کم خونی داسی شکل: این وضعیت در حقیقت یک بیماری ژنتیکی و یک اختلال خونی بوده که با هموگلوبین معیوب (Hbss) شناخته می‌شود. سلول‌های خونی در این نوع آنمی به شکل هلال بوده که در رگ‌های خونی کوچکتر گیر کرده و موجب درد می‌شوند.

کم خونی ناشی از فقر آهن: در این نوع کم خونی، تعداد کمی از گلبول‌های قرمز تولید می‌شود، زیرا آهن کافی در بدن وجود ندارد. این وضعیت می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی همانند رژیم غذایی ضعیف، قاعدگی، خونریزی مکرر، بیماری کرون، برداشتن بخشی از روده در جراحی و مصرف برخی غذاها رخ دهد.

مشکلات مغز استخوان و سلول‌های بنیادی: به عنوان مثال، در آنمی آپلاستیک مغز استخوان به اندازه کافی سلول‌های خونی جدید ندارد و گلبول‌های قرمز خون افراد مبتلا به تالاسمی هم به درستی رشد نکرده و بالغ نمی‌شوند.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین: ویتامین B12 و فولات هر دو برای تولید گلبول‌های قرمز ضروری بوده و در صورت کمبود، تولید گلبول‌های قرمز بسیار پایین خواهد آمد. آنمی مگالوبلاستیک و آنمی مزمن شامل این نوع از آنمی می‌شوند.

کم خونی ناشی از نابودی گلبول‌های قرمز
به طور معمول، گلبول های قرمز دارای طول عمری 120 روزه در جریان خون هستند، اما می‌توانند پیش از این زمان از بین بروند. یکی از انواع کم خونی‌ها که به این گروه تعلق می‌گیرد، آنمی همولیتیک خود ایمنی است، جایی که سیستم ایمنی بدن به اشتباه گلبول‌های قرمز خون خود را به عنوان یک ماده خارجی تشخیص داده و به آن‌ها حمله می‌کند. همولیز یا تجزیه بیش از حد گلبول‌های قرمز می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

عفونت
مصرف برخی داروهای خاص و بعضی از آنتی بیوتیک‌ها
زهر عنکبوت یا مار
سموم تولید شده از طریق بیماری پیشرفته کلیه یا کبد
حملات خود ایمنی ناشی از بیماری همولیتیک
فشار خون بالا
رگ پیوندی و پروتز دریچه قلب
اختلال لـ*ـخته شدن خون
بزرگ شدن طحال

روش‌های درمان کم خونی
درمان‌های مختلفی برای این مشکل وجود دارد و هدف همه آن‌ها، افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون است. انجام این کار، افزایش میزان اکسیژن خون را هم به دنبال دارد. در حالت کلی، درمان به نوع و علت آنمی بستگی دارد که در ادامه به معرفی و بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:

کم خونی ناشی از فقر آهن: مصرف مکمل‌های آهن یا تغییر در رژیم غذایی می‌تواند درمان مناسبی برای این مشکل باشد. در صورتی که این وضعیت به دلیل از بین رفتن خون رخ دهد، باید خونریزی را متوقف کرد.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین: درمان این وضعیت شامل مصرف مواد غذایی و مکمل‌های ویتامین B12 است.

تالاسمی: درمان تالاسمی شامل مصرف مکمل اسید فولیک، برداشتن طحال و گاهی انتقال خون و پیوند مغز استخوان است.

کم خونی ناشی از یک بیماری مزمن: این نوع از آنمی با یک بیماری اساسی و مزمن همراه بوده و هیچ درمان خاصی برای آن وجود ندارد، زیرا باید بر روی بیماری اصلی متمرکز بود.

کم خونی آپلاستیک: درمان این شرایط، تزریق خون یا پیوند مغز استخوان است.

کم خونی داسی شکل: درمان این نوع از آنمی شامل اکسیژن درمانی، تسکین درد و مایعات داخل وریدی است. همچنین ممکن است به مصرف آنتی بیوتیک‌ها، مکمل ‌های اسید فولیک و انتقال خون نیاز باشد. برای درمان ممکن است از داروی سرطان Droxia یا Hydrea هم استفاده شود.

کم خونی همولیتیک: بیماران باید از مصرف داروهایی که وضعیت آن‌ها را بدتر می‌کند، دوری کرده و به مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن و مبارزه با عفونت بپردازند. توجه داشته باشید که در برخی موارد ممکن است پلاسمافرز یا تصفیه خون مورد نیاز باشد.

انواع مختلف آنمی کدامند؟
در حال حاضر بیش از 400 نوع آنمی وجود دارد که بر اساس علت، به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

آنمی ناشی از کاسته شدن خون
آنمی ناشی از کاهش تولید گلبول‌های قرمز یا تولید گلبول‌های قرمز ناقص
آنمی ناشی از نابودی گلبول‌های قرمز

انواع آنمی در این گروه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

کم خونی داسی شکل
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین
کم خونی ناشی از کمبود آهن
کم خونی ناشی از کاهش خون
کم خونی کولی یا تالاسمی ماژور
کم خونی مزمن و کشنده

رژیم غذایی سرشار از آهن
اگر آنمی ناشی از کمبودهای غذایی باشد، تغییر در رژیم غذایی سرشار از آهن می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. مواد غذایی زیر سرشار از آهن هستند:

غلات و نان‌های غنی شده با آهن
سبزیجات دارای برگ سبز تیره
حبوبات همانند لوبیا
برنج قهوه‌ای
گوشت سفید و قرمز
آجیل و دانه‌ها
ماهی
پنیر سویا
تخم مرغ
میوه‌های خشک از جمله زردآلو، کشمش و آلو

معرفی عوامل خطرساز
کم خونی می‌تواند در هر سنی و نژادی چه در مردان و چه در زنان ایجاد شود. با این حال، برخی از عوامل، خطر ابتلا به این شرایط را افزایش خواهند داد که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت:

بارداری و زایمان
تولد زودرس نوزادان
سن 1 تا 2 سالگی
مصرف مواد غذایی دارای کمبود ویتامین، مواد معدنی و آهن
از دست دادن خون در اثر جراحی یا آسیب
بیماری جدی و طولانی مدت همانند دیابت، بیماری کلیوی، سرطان، آرتریت روماتوئید، نارسایی قلبی و بیماری کبدی
سابقه خانوادگی کم خونی‌های ارثی همانند آنمی داسی شکل
اختلالات روده، زیرا بر جذب مواد مغذی تأثیر می‌گذارد

روش‌های تشخیص آنمی در افراد

روش‌های مختلفی برای تشخیص این مشکل وجود دارد، اما متداول‌ترین آن آزمایش خون است که به عنوان شمارش کامل خون (CBC) شناخته می‌شود. این آزمایش، تعدادی از اجزای خون همانند سطح هموگلوبین و هماتوکریت یا نسبت حجم گلبول‌های قرمز به کل حجم خون را اندازه‌گیری می‌کند. CBC می‌تواند نشانه‌ای از سلامت کلی فرد باشد و وجود شرایطی همانند سرطان خون یا بیماری کلیوی را تایید یا رد کند. در صورتی که میزان گلبول‌های قرمز خون، هموگلوبین و هماتوکریت خون پایین‌تر از حد طبیعی باشد، احتمالا فرد به آنمی مبتلاست. با این وجود، تشخیص این وضعیت قطعی نیست، زیرا در برخی مواقع میزان گلبول‌های قرمز خون خارج از محدوده طبیعی بوده، اما فرد کاملا سالم است.