پوکی استخوان ؛ علائم ، پیشگیری و روش های درمان

Mahta.ra · 17/1/20

پوکی استخوان زمانی رخ می‌دهد که تراکم استخوان کاهش یابد. در این شرایط، بدن بافت استخوان بیشتری جذب کرده و جایگزین کمتری برای آن فراهم می‌کند. افراد مبتلا به پوکی استخوان، استخوان‌های سست‌تر و ضعیف‌تری دارند و به همین دلیل، بیشتر در معرض خطر شکستگی استخوان، ستون فقرات نخاعی و برخی مفصل‌ها همانند مچ دست قرار می‌گیرند. بر اساس آمار ارائه شده توسط بنیاد بین المللی پوکی استخوان (IOF)، در حال حاضر بیش از 44 میلیون نفر در ایالات متحده آمریکا دچار پوکی استخوان هستند. ما در این مقاله به چگونگی درمان پوکی استخوان، عوامل ایجاد و روش‌های تشخیص آن خواهیم پرداخت.

علائم و نشانه های پوکی استخوان

پوکی استخوان به آرامی گسترش می‌یابد و به همین دلیل، ممکن است فرد تا زمان بروز شکستگی، متوجه آن نشود. جالب است بدانید که حتی یک سرفه یا عطسه هم می‌تواند موجب شکستگی استخوان شود. شکستگی در افراد مبتلا به پوکی استخوان، معمولا در مچ دست یا ستون فقرات نخاعی رخ می‌دهد. ایجاد شکاف در مهره‌های ستون فقرات می‌تواند منجر به تغییر وضعیت، خم شدن و شکل‌گیری انحنای ستون فقرات شود. افراد مبتلا به پوکی استخوان ممکن است شرایطی همانند کوتاه شدن قد را تجربه کنند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
وجود ناراحتی شدید در ناحیه استخوان می‌تواند نشان‌دهنده شکستگی باشد. افراد باید به محض ایجاد درد شدید در ناحیه استخوان به پزشک مراجعه کنند.

روش‌های درمان پوکی استخوان
هدف از درمان این شرایط، کاهش یا جلوگیری از گسترش پوکی استخوان، حفظ تراکم معدنی استخوان و توده استخوانی، جلوگیری از شکستگی، کاهش درد و افزایش توانایی فرد برای ادامه زندگی روزمره است. افرادی که در معرض خطر پوکی استخوان و شکستگی قرار دارند، می‌توانند برای دستیابی به اهداف ذکرشده از اقدامات پیشگیرانه همانند تغییر سبک زندگی، استفاده از مکمل‌ها و داروهای خاص بهره‌مند شوند.

دارو درمانی
داروهایی که می‌توانند در پیشگیری و درمان پوکی استخوان موثر باشند، عبارتند از:

بیس فسفونات: این دارو مانع از دست دادن توده عضلانی شده و در کاهش خطر شکستگی و پوکی استخوان موثر است.

آگونیست‌ها یا آنتاگونیست‌های استروژن: تعدیل کننده انتخابی گیرنده استروژن یا SERM، گروهی از ترکیب‌ها هستند که می‌توانند خطر شکستگی‌های ستون فقرات را در زنان پس از سن یائسگی کاهش دهند. رالوکسیفن یک نمونه از این داروها به شمار می‌رود.

کلسی تونین: این قرص از شکستگی‌های نخاعی زنان یائسه جلوگیری کرده و می‌تواند در کاهش درد بعد از شکستگی هم موثر باشد.

هورمون پاراتیروئیدی: اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) این هورمون را برای درمان افرادی که در معرض بالای احتمال شکستگی قرار دارند، تایید می‌کند.

آنتی بادی‌های مونوکلونال: این دارو در برخی افراد مبتلا به پوکی استخوان استفاده می‌شود. سایر انواع استروژن و هورمون درمانی هم ممکن است موثر باشند.

پزشکان ممکن است در آینده برای درمان پوکی استخوان از سلول های بنیادی استفاده کنند. در سال 2016 میلادی، محققان دریافتند که تزریق نوع خاصی از سلول‌های بنیادی به موش‌ها، موجب کاهش پوکی استخوان می‌شود. دانشمندان بر این باورند که عوامل ژنتیکی به شدت در تراکم استخوان نقش دارند. در حال حاضر، محققان در حال بررسی هستند که کدام نوع از ژن‌ها مسئول ایجاد و کاهش تراکم استخوان هستند. امیدواریم که با دستیابی به این موضوع، شرایط درمان این مشکل در آینده فراهم شود.

معرفی عوامل خطرآفرین
چندین عامل برای ابتلا به پوکی استخوان وجود دارد که برخی از آن‌ها قابل پیشگیری هستند، اما سایر عوامل قابل اجتناب نیستند. پوکی استخوان هم مردان و هم زنان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، اما در زنان به دلیل کاهش ناگهانی هورمون استروژن، احتمالا پس از سن یائسگی رخ می‌دهد. در نظر داشته باشید که هورمون استروژن در برابر این مشکل از زنان محافظت می‌کند. بر اساس آمار ارائه شده توسط بنیاد بین المللی پوکی استخوان (IOF)، هنگامی که افراد به سن 50 سالگی برسند، یک نفر از هر 3 زن و از هر 5 مرد، شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان را تجربه خواهند کرد. با توجه به اعلام دانشکده آمریکایی روماتولوژی، عوامل خطرآفرین غیر قابل تغییر شامل موارد زیر می‌شوند:

سن: خطر ابتلا به پوکی استخوان، پس از گذشت اواسط دهه 30 زندگی

قومیت: افراد سفید پوست و آسیایی نسبت به سایر قومیت‌ها، بیشتر در معرض خطر این مشکل وجود دارند.

بلندی قد و میزان وزن: افراد بلند قد و آن‌هایی که جثه کوچکی دارند، بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند، زیرا ساخت استخوان در این افراد کمتر صورت می‌گیرد.

عوامل ژنتیکی: افرادی که یکی از اعضای خانواده‌شان دچار شکستگی استخوان ران یا پوکی استخوان باشد، بیشتر در معرض این ابتلا به این شرایط قرار دارند.

زمان شکستگی: افراد بالای 50 سال که در گذشته دچار شکستگی شده باشند، بیشتر در معرض بروز پوکی استخوان قرار دارند.

رژیم غذایی و شیوه سبک زندگی
برخی عوامل ایجادکننده پوکی استخوان قابل اصلاح هستند و در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

فعالیت نکردن
بی‌تحرکی

ورزش کردن به جلوگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند. ورزش، فشار کنترل شده‌ای بر روی استخوان‌ها قرار داده و باعث تقویت رشد استخوان‌ها می‌شود.

داروها و شرایط بهداشتی

برخی بیماری‌ها و داروها موجب تغییر در سطح هورمون‌ها شده و بعضی داروها کاهش توده استخوانی را به دنبال خواهند داشت. بیماری‌هایی که بر روی سطح هورمون تأثیر می‌گذارند شامل پرکاری تیروئید ، هایپرپاراتیروئیدیسم و سندرم کوشینگ هستند.

تحقیقات منتشرشده در سال 2015 میلادی حکایت از آن دارند که زنان تراجنسیتی با هورمون (HT)، تحت درمان قرار می‌گیرند، ممکن است خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند. با این حال، استفاده از آنتی آندروژن‌ها به مدت یک سال قبل از شروع HT ممکن است این خطر را کاهش دهد؛ این وضعیت معمولا در مردان تراجنسیتی ایجاد نمی‌شود، اما برای تایید دقیق آن نیاز به انجام تحقیقات بیشتری است. شرایط پزشکی که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند، شامل موارد زیر می‌شوند:

برخی بیماری‌های خود ایمنی همانند آرتریت روماتوئید و اسپوندیلیت آنکیلوزان (روماتیسم ستون فقرات)
سندرم کوشینگ که به ایجاد یک اختلال در غده آدرنال اشاره دارد
اختلالات غده هیپوفیز
پرکاری تیروئید و پرکاری پاراتیروئید
بروز مشکل در جذب مواد معدنی مانند بیماری سلیاک

داروهایی که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

گلوکوکورتیکوئیدها و کورتیکواستروئیدها از جمله پردنیزون و پردنیزولون
هورمون تیروئید
داروهای ضد انعقاد و رقیق‌کننده خون همانند هپارین و وارفارین
مهارکننده‌های پروتون پمپ (PPI) و سایر آنتی اسیدها که در جذب مواد معدنی اختلال ایجاد می‌کنند
برخی داروهای ضد افسردگی
برخی داروهای ویتامین A (رتینوئید)
دیورتیک‌های تیازیدی
تیازولیدین دیون‌ها
برخی از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند سیکلوسپورین که باعث افزایش جذب استخوان و تشکیل آن می‌شوند
پوکی استخوان ناشی از گلوکوکورتیکوئید را می‌توان شایع‌ترین نوع پوکی استخوان دانست که به دلیل مصرف دارو ایجاد می‌شود.

روش‌های جلوگیری از پوکی استخوان
برخی تغییرات در شیوه زندگی می‌تواند خطر ابتلا به این مشکل را در افراد کاهش دهد. در ادامه به معرفی این روش‌ها خواهیم پرداخت:

مصرف کلسیم و ویتامین D

کلسیم برای استخوان‌ها ضروری‌ست، بنابراین افراد باید مطمئن باشند که مقدار کافی از آن را در طول روز استفاده کنند. بزرگسالان 19 سال به بالا باید در هر روز، 1000 میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند. تمامی زنان بالای 51 سال و مردان بالای 71 سال هم باید روزانه 1200 میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند. منابع غذایی کلسیم شامل موارد زیر است:

محصولات لبنی همانند شیر، پنیر و ماست
سبزیجات دارای برگ سبز رنگ همانند کلم و کلم بروکلی
ماهی‌های دارای استخوان‌های نرم همانند ماهی قزل آلا و ماهی تن
غلات غنی شده

در صورت کافی نبودن مقدار کلسیم در افراد، استفاده از مکمل‌های کلسیم توصیه می‌شود که به راحتی در دسترس قرار دارند. ویتامین D هم نقش مهمی در جلوگیری از پوکی استخوان دارد، زیرا در جذب کلسیم به بدن کمک می‌کند. منابع غذایی ویتامین D شامل مواد غذایی غنی شده، ماهی آب شور و جگر می‌شود، با این حال، ویتامین D بیشتر از این که در مواد غذایی وجود داشته باشد در نور خورشید بوده و به همین علت، پزشکان به افراد توصیه می‌کنند که در معرض نور خورشید قرار بگیرند، اما تعادل را حفظ کنند. بهتر است بدانید که مکمل‌های ویتامین D همانند کلسیم در دسترس قرار دارند.

تغییر سبک زندگی
روش‌های دیگری برای به حداقل رساندن خطر ابتلا به پوکی استخوان وجود ذارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

ورزش کردن منظم به همراه حفظ وزن همانند پیاده روی؛ موجب تقویت استخوان‌های سالم و عضلات می‌شود.
فعالیت‌هایی برای افزایش انعطاف‌پذیری و تعادل استخوان‌ها همانند یوگا؛ این کار می‌تواند خطر ابتلا به شکستگی و پوکی استخوان را کاهش دهد.

توجه داشته باشید که تغذیه مناسب، ورزش کردن و روش‌های پیشگیری از آسیب، نقش مهمی در عدم ایجاد شکستگی و پوکی استخوان دارند. کارگروه خدمات پیشگیرانه ایالات متحده آمریکا (USPSTF)، آزمایش تراکم استخوان را برای همه بانوان 65 سال و بالاتر و همچنین خانم‌های جوان‌تری که در معرض خطر بالای شکستگی قرار دارند، توصیه می‌کند.

روش‌های تشخیص پوکی استخوان
پزشکان تمام تاریخچه پزشکی و عوامل خطرآفرین افرد را مورد بررسی قرار داده و در صورت مشکوک شدن به پوکی استخوان، اسکن تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) را انجام می‌دهند. اسکن تراکم استخوان که نام دیگر آن سنجش میزان جذب اشعه ایکس با انرژی مضاعف (DEXA) است، در حقیقت خطر شکستگی پوکی استخوان را نشان می‌دهد. دو دستگاه می‌تواند اسکن DEXA را انجام دهد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

دستگاه مرکزی: یک اسکن توسط دستگاه انجام شده و تراکم مواد معدنی استخوان لگن و ستون فقرات را اندازه‌گیری می‌کند.

دستگاه جانبی: این دستگاه می‌تواند استخوان را در ناحیه مچ، پاشنه یا انگشت مورد بررسی قرار دهد.

نتایج آزمون DEXA
پزشکان نتایج آزمایش را به عنوان نمره DEXA T یا نمره Z در نظر می‌گیرند. نمره T، توده استخوانی یک فرد را با حداکثر توده استخوانی یک فرد جوان‌تر، مقایسه می‌کند.

منفی 1.0 یا بالاتر نشان‌دهنده استحکام خوب استخوان است.
از منفی 1.1 تا منفی 2.4 نشان‌دهنده کاهش خفیف استخوان (استئوپنی) است.
منفی 2.5 یا پایین‌تر نشان‌دهنده بیانگر پوکی استخوان است.

معمولا پزشکان هر 2 سال یک بار، تکرار آزمایش را تکرار می‌کنند، زیرا این کار به آن‌ها امکان مقایسه نتایج را می‌دهد. اسکن استخوان پاشنه را می‌توان یک روش دیگر ارزیابی این مشکل دانست، اما کمتر از DEXA رواج دارد؛ از این روش می‌توان در بخش مراقبت‌های اولیه استفاده کرد.

عوارض پوکی استخوان
با ضعیف شدن استخوان‌ها، شکستگی‌ها بیشتر شده و با افزایش سن هم بهبودی دیرتر صورت خواهد گرفت. پوکی استخوان می‌تواند به درد مداوم و کوتاه شدن قد منجر شود، زیرا در این شرایط، استخوان‌های ستون فقرات تحلیل خواهند رفت. بهبود شکستگی لگن در برخی افراد هم ممکن است مدت زمان زیادی به طول بیانجامد و برخی افراد هم دیگر قادر به ادامه زندگی مستقل خود نیستند. هر فردی که نسبت به بروز این مشکل مشکوک باشد، باید به پزشک مراجعه کند.