سبک شعرهای کهن فارسی

SAEEDEH.T · 14/12/19

به نام ایزد منان

سبک‌های شعر کهن فارسی، عنوانیه که ملک‌الشعرا بهار برای تقسیم بندی شعرهای کهن فارسی به کار بـرده است.
منظور از سبک توی ادبیات عبارته از روش و شیوه‌ی خاصی که گوینده یا همون نویسنده درک‌هاش و احساساش رو به زبون میاره و یا می‌نویسه.
سیروس شمیسا که خودش به سبک‌شناسی شعر و متن ایران پرداخته و کتابایی رو در این مورد چاپ کرده، باور داره که ملک‌الشعرا بهار برای اولین بار فن سبک‌شناسی رو در ایران تاسیس کرده و کتاب «سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی» رو نوشته.
ظاهرا بهار اولین کسی بوده که کلمه‌ی سبک رو برای شعر آورده و شاعرای قبل اون از کلمه‌های «طراز» و «طریق» و «شیوه» و از این قبیل کلمات استفاده می‌کردن.

SAEEDEH.T · 14/12/19

سبک خراسانی

یکی از سبک‌های شعر کهن، خراسانیه که سبکه و شیوه‌ی خراسانی‌ها و مردم فراروده (فرارود سرزمینیه که بین دو دریای آمودریا و سیردریا قرار داره.)

تو سبک خراسانی میشه سه دوره رو مدنظر گرفت:
دوره تکوین
سامانی
دوره‌ی غزنوی و اوایل دوره‌ی سلجوقی
ویژگی‌های مهم این سبک شعر که به ترکستانی هم معروفه، 4 مورده.
اثرهای سبک خراسانی به قیدها و سنّت‌های لفظی و صوری تکیه داره.
آثارش از تسلسل‌هایی که منطقی معنی‌ها و زیبایی لفظ‌ها برخورداره و به صورت خردمندانه‌ای واقعیت رو در یه دستگاه منظم و قابل قبول نشون میده.

SAEEDEH.T · 14/12/19

این سبک از کمی قبل‌تر از سده چهارم تا سده‌ی ششم هجری قمری رواج داشته و البته بعد از اون هم ادامه یافته.
تشبیهات این دوره اغلب احساسی و بدون پیچیدگیه.
شعرهای این سبک از حیث نوع، بیشتر قصیده و از لحاظ لفظ، ساده و روان و عاری از ترکیب‌عای دشوار بوده.
کلمات عربی هم به ندرت در اون پیدا میشه.
از لحاظ معنی هم صداقت، صراحت، لهجه، تعبیرات و تشبیهات ملموس، از اختصاصات مهم این سبکه.

موضوع:
موضوع بیشتر اشعار این سبک، وصف طبیعت و مدیحه و شرح فتوحات پادشاهان و گاه پندو اندرز بوده‌است.

نمونه:
مرا بسود و فروریخت هرچه دندان بود نبود دندان، لا، بل چراغ تابان بود
سپید سیم رده بود و درو مرجان بود ستارهٔ سحری بود و قطرهٔ باران بود
دلم خزانهٔ پر گنج بود، گنج سخن نشان نامهٔ ما مهر و شعر عنوان بود
همیشه شاد و ندانستمی که غم چه بود دلم نشاط و طرب را فراخ میدان بود
(رودکی)
از صاحبان سبک این دوره می‌توان به شاعران زیر اشاره کرد:

رودکی، شهید بلخی، ابوشکور بلخی، منجیک ترمذی،کسایی مروزی، دقیقی طوسی، فردوسی، عنصری بلخی،فرخی، غضایری رازی، عسجدی، منوچهری دامغانی،فخرالدین اسعد گرگانی، مسعود سعد سلمان، امیر معزی،ابوالفرج رونی، ناصر خسرو و سنایی غزنوی

SAEEDEH.T · 14/12/19

سبک عراقی
یکی دیگه از سبک‌های شعر، سبک عراقیه که از آخرای قرن شش تا قرن نهم هرجی قمری رواج و ادامه داشته. اسم این سبک از عراق عجم ‌رفته شده اما رواج این سبک به سرزمین عراقی عجم محدود نبوده و در ناحبه‌های دیگری هم ترویج پیدا کرده بود.
ابوالفرج رونی، سید حسن غزنوی و جمال‌الدین اصفهانی از بنیان‌گذاران و کمال‌الدین اصفهانی، سعدی، عراقی و حافظ از نمایندگان این سبک به‌شمار میرن.

تاریخچه و زمینه‌ی پیدایش:
سبک عراقی با روی کار اومدن سلجوقیان در خراسان (خراسان آن‌روزها) و اتابکان در عراق و آذربایجان به وجود اومد. در سده‌ی ششم بخش‌هایی از غرب ایران رو عراق می‌گفتن اما برای تفاوتش با بخش میان‌رودان، اون‌جا رو عراق عرب و این‌جا رو عراق عجم نامیدن.
تو این زمان گرانیگاه ادبی ایران به آذربایجان و عراق عجم منتقل شد.
زمانی که مغولان، خراسان رو به خاک و خون کشیدن دانشمندا و ادیبایی که زنده موندن به اصفهان و شیراز و بغداد و بقیه‌ی منطقه‌هایی که رفاه مادی و ذاخایر مادیشون از نهب و غارت مغولا در امان مونده بود، فرار کردن. در نتیجه انهدام بغداد، طبعاً، نفوذ عربی برافتاد و امیران محلی، خواه ترک یا ایرانی، همگی مروج زبان و ادب فارسی بودند. شعری که از ویرانه‌های خراسان مهاجرت کرد، در باختر، میهنی تازه یافت و «سبک عراقی» جلوه‌گاه اون گشت.

SAEEDEH.T · 14/12/19

ولی، باید در نظر داشت که اختلاف این سبک و سبک خراسانی نه ناشی از سرزمین و نه بر اثر اختلاف سلیقه است، بلکه یک فن ادبی است که چون میراثی از خراسان منهدم شده به عراق، که روی‌هم‌رفته از حملات مغولانمصون مانده، می‌رسد و عراق آن را احیا می‌کند و اشاعه می‌دهد؛ زیرا، خراسان، که از جمعیت تهی شده بود مدت‌های دراز توان آن را نداشت و، بدین ترتیب، واضح می‌گردد که تهاجم مغولان دوران ادبی نوینی به وجود می‌آورد.

در دوران مربوط به سبک عراقی بر اثر سـ*ـیاست سلجوقیان، مدارس مختلف دینی تأسیس شد. تفسیر و منطق و حکمت و ادب تازی در این مدارس تدریس می‌شد. شاعران و ادیبان نیز با آن‌ها آشنا می‌شدند.
سبک عراقی به لحاظ تاریخی دوره مغولان و ایلخانان و تیموری را در بر می‌گیرد و از قرن هفتم تا قرن نهم ادامه دارد.

رواج شعر پارسی در پارس و آذربایجان سبب شد که در شعر فارسی تحوّلی اساسی به‌وجود آید این تحوّل را می‌توان قبل از همه در شعر انوری و ظهیر فاریابی مشاهده کرد. انوری نخستین کسی است که از یک طرف قصاید و مدایح اغراق‌آمیز و پُرصنعت را وارد شعر کرد و از طرف دیگر غزل‌های لطیف و پرشور سرود. پرچم‌دار شیوهٔ تازه در ایران خاقانی و نظامی گنجوی شدند و در عراقجمال‌الدین اصفهانی و پسرش کمال‌الدّین این شیوه را برگزیدند و سعدی و حافظ آن را به اوج رساندند. نظامی داستان‌سرایی عاشقانه را به زیباترین شکل خویش به‌سامان رسانید.

SAEEDEH.T · 14/12/19

خصوصیات سبک عراقی

اساس سبک عراقی همان سبک خراسانی ست با این تفاوت که در آن واژه‌های عربی فراوان‌تر شده و نیز به‌دلیل جابه‌جایی مراکز قدرت و گسترش علوم در حوزه‌های آموزش علمی و فرهنگی شهرهای مختلف ایران، واژه‌های علمی و حِکمی و فلسفی و دینی و نجومو پزشکی در آثار شاعران وارد شده و رنگ و زنگ یا جلوهٔ خود را به شعر شاعران سبک عراقی بخشیده‌است.
در این سبک، قصیده بیشتر جای خود را به غزل، و سادگی و روانی و استحکام جای خود را به لطافت و کثرت تشبیهات و تعبیرات و کنایات زیبا و تازه و در عین حال دقیق و باریک داد و واژه‌های عربی نیز فزونی گرفت. با ورود تصوف و عرفان در شعر، گویندگان عارفی چون سنایی، عطار، مولوی، حافظ و ده‌ها شاعر دیگر ظهور کردند. در ضمن مضامین اخلاقی و تربیتی و پند و اندرز جای مدایح مبالغه‌آمیز را گرفت.
معانی شعری در این شیوهٔ تازه گذشته ازمدح که با بزرگ نمایی‌ها و فروتنی فراوان نسبت به ممدوحهمراه‌است. هجو و هزل نیز هست که بیش از دورهٔ قبل رواج می‌یابد، و کسانی مانند انوری و سوزنی سمرقندیو خاقانی هجو‌های تند و هزل‌های بسیار می‌گویند.
عشق و عرفان و اخلاق از درونمایه‌های رایج در این سبک است. غزل که ابتدا انوری آن را به‌صورت یک نوع جدید ارائه می‌دهد، در شعر بیشتر شاعران این دوره آزمایش می‌شود. با این‌همه اوج آن در غزل‌های سعدی و حافظ جلوه‌گر می‌شود.

SAEEDEH.T · 14/12/19

قالب‌های شعری، گذشته از قصیده که انوری و خاقانی وجمال‌الدین اصفهانی و ظهیر فاریابی آن را به اوج می‌رسانند، قالب مثنوی و غزل رواج فراوان می‌یابد. در پنج گنج نظامی گنجوی نوعی جدید از انواع ادبی را در قالب مثنوی ارائه می‌دهد.
شاعران فارس و اصفهان هر چند شیوهٔ جمال‌الدین اصفهانی را می‌پسندند، امّا قالب غزل را بر قالب‌های دیگر ترجیح می‌دهند. فارس مرکز غزل‌سرایی به سبک عراقی می‌شود. سعدی و حافظ خداوندان غزل هر یک شیوهٔ تازه‌ای می‌آفرینند. شیوهٔ عراقی البتّه در غزل با آنچه در قصیده و مثنوی هست، تفاوت دارد.
توجّه به زیبایی کلمه و سادگی و خوش‌آهنگی که در واقع سبک خاص سعدی است، در غزل تأثیر می‌گذارد و کسانی مانند سلمان و خواجو و همام تبریزی و اوحدی وامیرخسرو دهلوی و جامی چه در فارس و چه در جاهای دیگر آن شیوه را در نظر دارند. با این‌همه حافظ تحوّلی بزرگ در غرل فارسی ایجاد می‌کند و سبکی منتقل و آزاد که آن را سبک والا باید خواند می‌آفریند. در سبک عراقی، قالب مثنوی و غزل اهمیّت بیشتری پیدا می‌کند و تا دوره‌های بعد ادامه می‌یابد. شعر به لهجه‌های محلّی به‌سبب ناامنی‌ها و فقر و سیه‌روزی مردم فراموش شد و زبان به‌سوی پیچیدگی و ابهام پیش رفت. میزان زیادی کلمه‌ها و اصطلاح‌های عربی و قرآنی و مانند آن در شعرها و نوشته‌ها وارد شد.

SAEEDEH.T · 14/12/19

نمونه‌های شعری از این سبک

به عمر خویش مدح کس نگفتم
دری از بهر دنیا من نسفتم
(عطار)
درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد
نهال دشمنی بر کن که رنج بی‌شمار آرد
(حافظ)
بیا تا قدر یکدیگر بدانیم
که تا ناگه ز یکدیگر نمانیم
کریمان جان فدای دوست کردند
سگی بگذار آخر مردمانیم
(مولوی)
دنیا نیرزد آنکه پریشان کنی دلی
زنهار بد مکن که نکردست عاقلی
هنر به چشم عداوت بزرگ‌تر عیب است
گلست سعدی و در چشم دشمنان خار است
نور گیتی فروز چشمهٔ هور
زشت باشد به چشم موشک کور
گوش تواند که همه عمر وی
نشنود آواز دف و چنگ و نی
دیده شکیبد ز تماشای باغ
بی گل و نسرین به سر آرد دماغ
ور نبود بالش آکنده پر
خواب توان کرد خزف زیر سر
ور نبود دلبر همخوابه پیش
دست توان کرد در آغــوش خویش
وین شکم بی هنر پیچ‌پیچ
صبر ندارد که بسازد به هیچ
(سعدی)
عشق تو بر بود زمن مایه مایی و منی
خود نبود عشق تو را چاره ز بی خویشتنی
چو علم آموختی از حرص آنگه ترس کاندر شب
چو دزدی با چراغ آید گزیده تر برد کالا
(سنایی)
خاقانیا ز مدحت شاهان کران طلب
تا از میان موج سـ*ـیاست برون شوی
(خاقانی)

SAEEDEH.T · 14/12/19

سبک هندی

سبک هندی نمونه‌ای از سرایش شعر در ادبیات فارسیاست که از قرن نهم هجری به بعد به‌وجود آمد. به علت استقبال دربار ادب پرور هند از شاعران پارسی گوی، و همچنین به علت عدم توجه پادشاهان صفوی به اشعار متداول مدحی، گروهی از گویندگان به هندوستان رفتند و در آنجا به کار شعر و شاعری پرداختند. اینان به‌واسطهٔ دوری از مرکز زبان و تمایل به اظهار قدرت در بیان مفاهیم و نکات دقیق و حس نوجویی و تفنن دوستی و به سبب تأثیر زبان و فرهنگ هندی و دیگر عوامل محیط، سبکی به وجود آوردند که سبک هندی نامیده می‌شود. برخی ار ادبا این سبک را سبک اصفهانی نیز نامیده‌اند. این سبک تقریباً از قرن نهم تا سیزدهم هجری ادامه داشت و از ویژگی‌های آن، تعبیرات و تشبیهات و کنایات ظریف و دقیق و باریک و ترکیبات و معانی پیچیده و دشوار را می‌توان نام برد.

سبک هندی از رودکی شروع می‌شود اما برخی نقطه آغاز آن را از زمان خاقانی می‌دانند. بسامد سبک هندی اما در سروده‌های رودکی و خاقانی بسیار پایین است. بابا فغانیرا حافظ کوچک می‌نامند و او نیز از فعالان در عرصه سبک هندی به‌شمار می‌آید

SAEEDEH.T · 14/12/19

عوامل پیدایش سبک هندی:
مذهب
سفر به هند
توسعهٔ اصفهان
رفاه اقتصادی
علاقهٔ شاهان صفوی به فرهنگ
ویژگی‌های این سبک

خیال‌پردازی به افراط؛
فراوانی تمثیل و ارسال المثل که شاعران سبک هندی برای توجیه ادعاهای عجیب و غریب خود از تمثیل استفاده می‌کنند؛
به کار بردن لغات محاوره و الفاظ بازاری در شعر؛
بیان احوال شخصی و عواطف و احساسات مربوط به زن و فرزند و خویشاوندان

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

مدیر بازنشسته رمان۹۸

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین