هنر نویسندگی

★PARDIS★ · 1/10/19

ارکان پیام رسانی، عبارتند از: پیام، پیام رسان، پیام گیر، ابزار پیام رسانی و روش پیام رسانی. هر پیامی نیز دو رکن دارد؛ محتوا و قالب. رکن اول به «چه چیز گفتن» و رکن دوم به «چگونه گفتن»، مربوط می شود. نویسندگی نیز نوعی پیام رسانی است که در بعد محتوای نوشته، باید دیدگاه یا نگاهی نو را مطرح کرد و در بعد قالب نوشته، باید نگارشی نو را به قلم آورد. از این رو، نویسنده کسی است که دیدگاهی نو یا نگاهی نو را با نگارشی نو، به خواننده انقال می دهد. نویسندگی نیز بر سه پایه زیر استوار است:

1. هنر خوب حس کردن (به ویژه خوب دیدن و خوب شنیدن).

2. هنر خوب اندیشیدن.

3. هنر خوب نوشتن. بنابراین، نویسندگی، یعنی هنر نگارش پیامی نو با بیانی نو و بدین سبب، در نویسندگی با سه عنوان روبه رو هستیم؛ 1. نویسا. 2. رونویسنده. 3. نویسنده.

قدر مجموعه گل، مرغ سحر داند و بس

که نه هر کاو ورقی خواند، معانی دانست1

در هر نوع پیام رسانی، پنج رکن زیر وجود دارند:

1. پیام.

2. پیام رسان (فرستنده).

3. پیام گیر (گیرنده).

4. ابزار پیام رسانی (رسانه).

5. روش پیام رسانی.

نخست آن که نویسندگی نیز نوعی پیام رسانی است که پیام آن، نوشته و پیام رسان آن، نویسنده و پیام گیر آن، خواننده و ابزار آن، قلم است و با روش های ویژه نویسندگی و تأثیرگذاری نوشتاری، در پایان، به صورت کتاب و مقاله و مانند آن در می آید و جلوه گری می کند.

دوم آن که خود هر پیامی نیز دو رکن دارد که یکی به «چه چیز گفتن» مربوط می شود و دیگری به «چگونه گفتن» و آن دو رکن، عبارتند از:

الف) محتوا.

ب) قالب.

بنابراین، فقط خوب بودن و حلاوت پیام، مهم نیست؛ بلکه خوب رساندن و ملاحت پیام نیز مهم است. سوم آن که در هر نوشته ای نیز باید با دو مسئله روبه رو شد و آن دو را مشاهده کرد و در غیر این صورت، شایسته است - اگر نگوییم بایسته است - دست به قلم نبریم و چیزی بر کاغذ ننشانیم و عطای این گونه نوشتن را به لقای آن ببخشیم. مسئله اول، به محتوای نوشته و مسئله دوم، به قالب نوشته مربوط می شود که عبارتند از:

1. دیدگاه یا نگاه نو.

2. نگارش نو.

★PARDIS★ · 1/10/19

با این سه نکته و مقدمه کوتاه، باید گفت: «نویسنده کسی است که دیدگاهی نو یا دیدگاهی نو را با نگارشی نو، به خواننده انتقال می دهد» و این سروده مولوی را همواره به یاد دارد و به کار می گیرد:

هین سخن تازه بگو تا دو جهان تازه شود

وا رهد از حد جهان، بی حد و اندازه شود2

بدین سبب، هر نویسنده ای به هر اندازه که پیام و نوشته خود را با بیان و کیفیت بهتر و گستره تر و کمیت بیشتری به مخاطب منتقل می سازد، به همان اندازه نیز توان نویسندگی او بیشتر است. ناگفته روشن است که آن چه در نویسندگی مهم، می نماید، نخست نگارش نو و آنگاه دیدگاه یا نگاه نو است؛ زیرا آن که دیدگاهی تازه را مطرح می کند، اما آن را با نگارشی معمولی و سطحی به قلم می آورد، نویسنده نیست و سرانجام، پژوهنده ای نواندیش است. همچنین آن که نگاهی تازه را نیز نشان می دهد؛ اما باز آن را با نگارشی تکراری و عادی، قلمی می کند، او هم نویسنده نیست و تصویرگری نو منظر است.

از همین رو، این سروده صائب تبریزی را نیز ارج می نهیم و آن را سرلوحه نگارش ها و قلم زنی های خویش قرار می دهیم؛ «دامن هر گل مگیر و گرد هر شمعی مگرد/ طالب حسن غریب و معنی بیگانه باش» و از آن چه گفته شد، به این باور دست می یابیم که برای نویسنده شدن، افزون بر نواندیش بودن یا نومنظر بودن، باید نونویس و نونگار نیز بود.

یکی از نویسندگان و استادان زبان و ادب فارسی، در این باره چنین گفته است:

اگر نویسندگی را به معنی عمل کسی که می نویسد، بگیریم، هر کسی را که بنویسد، اگر چه نوشته او سیاهه خرج خانه یا دفتر حساب دکانش باشد، نویسنده باید خواند. در این حال، نویسندگی کار دشواری نیست؛ الفبا را باید شناخت و مختصر خطی باید داشت که خواندنی باشد؛ اما در اصطلاح، این گونه کسان، نویسنده خوانده نمی شوند.

نویسنده کسی را می گویند که ... معانی و مطالبی در ذهن دارد که از آن سودی یا لذتی عام برای خوانندگان حاصل می شود و آن معانی را به طریقی می نویسد که همه به خواندن نوشته او رغبت می کنند و از آن، لـ*ـذت یا سود می برند.

معنی نویسنده در عرف، باز هم از این خاص تر است. کسی که کتابی در نجوم بنویسد، اگر چه اصول این علم را درست بیان کرده و نکته های تازه ای در آن مطرح کرده باشد، نویسنده نیست؛ بلکه منجم است. مؤلف کتاب های تاریخ، جغرافیا، فیزیک و شیمی را هم نویسنده نمی خوانند. عنوان این نویسندگان، مورخ، فیزیک دان و شیمی دان است؛ اما اگر کسی در یکی از این رشته ها کتابی بنویسد که هنرش در انشای عبارت و بیان مطلب، دل نشین و ستودنی باشد، او را گذشته از عنوانی که دارد، نویسنده هم می خوانند. پس نویسندگی، هنر خوب و زیبا نوشتن است. 3

با توجه به آن چه گفته شد، نویسنده کسی است که آن چه را دیگران حس نمی کنند، او حس می کند یا آن چه را دیگران حس می کنند، او به گونه ای دیگر حس می کند و آن گاه درباره این احساس های خود، خوب می اندیشد و سپس احساس ها و اندیشه های خویش را خوب نشان می دهد و به قلم می آورد؛ به گونه ای که دیگران نمی توانند آن احساس ها و اندیشه ها را به خوبی وی نشان دهند و به زیبایی و شیوایی او، به قلم آورند. از همین روست که گفته اند:

★PARDIS★ · 1/10/19

دستور نویسندگی را به سال ها می آموزند؛ اما زبده آن، دو حرف است: چشم باز و بیان ساده. باید نگاه کرد و دید و شنید و فهمید و آن گاه دیده و فهمیده را آسان گفت و نوشت. یکی دنیا را می گردد و توشه نمی گیرد و دیگری از گردش کوی و برزن، یک دنیا گفتنی می آورد؛ چه آن یکی ندیده و نفهمیده، گذشته و این برای دیدن و فهمیدن، نگاه کرده و شنیده است. 4

پس به درستی و نیکی می توان گفت که نویسندگی بر این سه پایه استوار است:

1. هنر خوب حس کردن (به ویژه خوب دیدن و خوب شنیدن).

2. هنر خوب اندیشیدن.

3. هنر خوب نوشتن.

اگر بخواهیم هنرهای سه گانه فرازین را فشرده تر و در یک جمله بیان کنیم و با آنها نویسندگی را نیز تعریف نماییم، باید چنین بگوییم: «نویسندگی، یعنی هنر نگارش پیامی نو با بیانی نو».

از این تعریف، به نکته ای دقیق و عمیق دست می یابیم که میان نویسنده (مصنف) و نگارنده (مؤلف) تفاوت از زمین تا آسمان است و چه بسا کسانی که بسیار قلم هم به دست می گیرند و بسیار چیز هم می نویسند، اما نویسنده نیستند؛ بلکه نگارنده و مؤلف و الفت دهنده کلمات و جملات با یکدیگرند و هنری بیش از یک مونتاژکار فنی و صنعتی ندارند و فقط شباهت کاری با نویسنده دارند. سعدی چه زیبا گفته است؛

بوریا باف، اگر چه بافنده است

نبرندش به کارگاه حریر5

از همین روی است که ملاک و میزان اصیل و صحیح تشخیص نویسنده از غیر نویسنده را پرکاری و پرنویسی نمی توان و نباید دانست؛ بلکه باید پرباری و درّنویسی را میزان نویسندگی و نویسنده بودن این یا آن قرار داد و آن گاه با همین ملاک و میزان، می توان به این نتیجه دست یافت که چه بسا کسی که فقط یک کتاب یا مقاله نوشته باشد و همان نشان دهد که او نویسنده است و کسی ده ها کتاب و مقاله نوشته باشد، ولی هیچ شمیم نویسندگی از نوشته هایش به مشام نرسد و نگارنده و مؤلفی بیش نباشد و سروده ملک الشعرای بهار را درباره او و نویسندگی او به خاطرمان آورد؛ هر چند که آن سروده درباره شعر و شاعری باشد؛

شعر دانی چیست؟ مرواریدی از دریای عقل

شاعر آن افسون گری کاین طرفه مروارید سفت

صنعت و سجع و قوافی، هست نظم و نیست شعر

ای بسا ناظم که نظمش نیست الا حرف مفت

شعر آن باشد که خیزد از دل و جوشد از لـ*ـب

باز در دل ها نشیند هر کجا گوشی شنفت

ای بسا شاعر که او در عمر خود نظمی نساخت

وی بسا ناظم که او در عمر خود شعری نگفت6

می خواهیم کلی گویی نکنیم و کلیاتی ابوالبقاءگونه را به قلم نیاوریم. بدین منظور، تفاوت مؤلف و نویسنده را هم از نظر بینش و هم از نظر نگارش، به صورت کاربردی و مصداقی با دو نوشته زیر نشان می دهیم و گفته مولوی را در مثنوی نیز فرایاد می آوریم:

یک کف گندم زانباری ببین

فهم کن کان جمله باشد همچنین7

جالب آن است که هر دو نوشته در موضوعی واحد و آن هم «تعریف نویسندگی» است؛ ولی نوشته اول «از یک مؤلف و نکوهیدنی و نوشته دوم از یک نویسنده و ستودنی است:

★PARDIS★ · 1/10/19

1. نویسندگی یعنی این که نویسنده، مطالبی از خودش را به قلم آورد و یا مطالبی از این و آن را جمع آوری کند و کنار هم به گونه ای تألیف نماید و به خواننده منتقل سازد که خواننده سرانجام بفهمد به مطلبی جدید دست یافته و وقتش تلف نشده است».

2. «در نویسندگی، مهارت در پروراندن مطلب، بسیار مهم است. شاید بتوان گفت که نویسندگی همان هنر پروراندن مطلب است. همین هنر است که فرق پدید می آورد میان آن که می داند و می نویسد و آن که می داند و نمی تواند بنویسد. این که نویسنده به روشنی بداند که چه می خواهد بگوید، لازم هست؛ ولی کافی نیست؛ مهم آن است که مقصود خود را بتواند نیک بپروراند. مشکل این کار، همان مشکل معلمان است. در تدریس نیز چگونه درس دادن از چه درس دادن، اگر مهم تر نباشد، کمتر نیست».8

باز برای آن که هم تفاوت مؤلف و نویسنده و هم تفاوت نگاه و زاویه دید آن دو را دریابیم، به دو متن ذیل نظر افکنیم. این دو متن نیز در موضوعی یکسان و آن هم «اقامت در نیشابور و وصف آن» است؛ اما اولی از یک مؤلف و ناستودنی و دومی از یک نویسنده و شایان ستودن است:

1. «دو روز بیشتر من در نیشابور نماندم. روز اول، هوا صاف بود. من در شهر، مختصر گردشی کردم. یکی از دوستان قدیم من در نیشابور زندگی می کند؛ دلم می خواست او را ببینم؛ اما آدرس نداشتم. فردای آن روز، باران آمد. من چتر همراه نداشتم... ولی هوا ملایم بود و احتیاجی به پالتو پیدا نکردم».9

2. «کمتر شهری در سراسر ایران می توان یافت که به اندازه نیشابور، عبرت انگیز و پرخاطره و بارور باشد. من در اقامت دو روزه نوروزی خود در این شهر، موهبت آن را یافتم که نیشابور را در حالت های گوناگونش ببینم. در شب که آسمان نیلگون بود، نزدیک به سیاه و ستاره ها بی اندازه فروزان و درشت می نمودند. به گاه صبح و به گاه غروب و حتی ساعتی در هوای بارانی که ابر آمد و باز بر سر سبزه گریست ... و سبزه های شفاف در زیر قطره های آب شسته شدند.

هوا چنان بود که می باید؛ نه گرم و نه سرد؛ بسیار سبک و لطیف؛ به نرمی در ریه ها فرو می شد و بر پوست که می وزید، به مسامات10 بدن راه می یافت. حالت نوازش خواهرانه ای در هوا بود؛ نسیم گویی دست مهربانی بود که بر پیشانی نهاده شود.

آن چه در این سفر بر من کشف شد، پیوند بین خیام و نیشابور بود. دریافتم که شاید هیچ شعری در زبان فارسی به اندازه رباعی های خیام، رنگ محلی ندارد و هیچ شاعری حتی حافظ، مانند خیام با شهر خود و گذشته و آینده آن، ممزوج نشده است.

★PARDIS★ · 1/10/19

در هر گوشه نیشابور که پای می نهید، نشانه ای و کنایه ای از رباعی های خیام می یابید یا او و نفس او در همه جا حضور دارد؛ در ابر، در غبار، در باران و گیاه، در کودکی که خاک می بیزد، در مردی که خشت می زند، در دکه های کوزه فروشی، در گورستان عظیمی که در زیر کشته پنهان است؛ حتی در تضاد بین حقارت شهر و عظمت دشت. در همه اینها، گویی معنایی نهفته است؛ حالتی است که با شما نجوا می کند و می توان آن را حالت «خیامی» نامید.

خیام که نامدارترین سراینده «بی اعتباری دنیا» است، گویی تقدیر خواسته است که نیشابور تجسمی از شعرهای او باشد؛ گویی شهری با آن همه رونق و زیبایی و غنا، به ویرانه ای پهناور تبدیل شده است؛ تا در تأیید آن چه او گفته بود، بینه ای قرار گیرد.

نیشابور واقعی را در خارج شهر کنونی باید جست. من در آن جا، ساعت ها یله شدم؛ مانند کسی که بیرون از دنیای موجود، در میان خاطره ها راه می رود. حالت کسی را داشتم که از هوا سرخوش شده است و سبکی و منگی خاصی در خود احساس می کند. چون بر خاک و سبزه پای می نهادم، گفتی حرکتی در آنها بود و ناله ای از آنها بر می خواست؛ گفتی روحی گنگ و فسرده و دردمند در زیر آنها پنهان مانده بود؛ احساسی وصف ناپذیر بود».11

در زمینه شعری و شاعری نیز به تفاوت نگاه و طرز بیان دو شاعر بنگریم که شاعر نخست در موضوع توحید و خداشناسی و با ردیف شعری «توی تو»، شعری چندان شورانگیز نسروده است؛ در حالی که شاعر دوم و روحانی دانشمند، حاج میرزا حبیب خراسانی (1266 – 1327 ق)، در همان موضوع و با همان ردیف «تویی تو»، سروده ای عرفانی و شورانگیز را به ارمغان گذاشته است:

خدایا! ایزد منان تویی تو

خدای قادر رحمان تویی تو

تو موجودات عالم، خلق کردی

پدید آرنده کیهان تویی تو

سراسر بر جهان آفرینش

محیط و صاحب فرمان تویی تو

سزاوار ثنایی و ستایش

جهاندارنده و یزدان تویی تو

سریر پادشاهی در خور توست

به مخلوق جهان، سلطان تویی تو

امروز، امیر در میخانه تویی تو

فریاد رس ناله مستانه تویی تو

مرغ دل ما را که به کس رام نگردد

آرام تویی، دام تویی، دانه تویی تو

آن مهر درخشان که به هر صبح دهد تاب

از روزن این خانه به کاشانه، تویی تو

آن ورد که زاهد به همه شام و سحرگاه

بشمارد با سبحه12 صد دانه، تویی تو

آن باده شاهد به خرابات مغان نیز

پیموده به جام و خم و میخانه، تویی تو

آن غل13 که ز زنجیر سر زلف، نهادند

بر پای دل عاقل و دیوانه، تویی تو

ویرانه بود هر دو جهان نزد خردمند

گنجی که نهان است به ویرانه، تویی تو

در کعبه و بتخانه بگشتیم بسی ما

دیدیم که در کعبه و بتخانه تویی تو

آن راز نهانی که به صد دفتر دانش

بسیار از او گفته شد افسانه، تویی تو

بسیار بگوییم و چه بسیار بگفتیم

کس نیست به غیر از تو در این خانه، تویی تو

یک همت مردانه در این کاخ ندیدیم

آن را که بود همت مردانه تویی تو14

از آن چه گفته شد، می توان برای کسانی که قلم به دست می گیرند و چیز می نویسند، سه عنوان زیر را در نظر گرفت و به کار برد:

الف) نویسا
نویسا کسی است که کار و حتی شغل او نوشتن و بسیار نوشتن است و دیگر هیچ؛ یعنی هیچ گونه فکری برای چگونگی معانی و محتوای نوشته و هیچ گونه ذوقی برای چگونگی الفاظ و شکل نوشته به کار نمی گیرد. اینان در واقع، نظیر همان میرزا بنویس های قدیمند که امروزه مثلاً در اداره ها، نامه های اداری را و در جلو دادگستری ها، دادخواست ها و شکایت نامه های قضایی را می نویسند. برخی از مؤلفان و کتاب نویسان عصر ما نیز میرزا بنویس هستند؛ اما میرزا بنویس شیک و مدرن امروزی.

★PARDIS★ · 1/10/19

ب) رونویسنده
رونویسنده کسی است که کاملاً چهره نویسنده به خود می گیرد؛ اما در واقع از نوشته های دیگران کپی برداری و رونویسی می کند؛ یعنی تکه ای از این نوشته و تکه ای از آن نوشته را بر می دارد؛ سپس آنها را با چسب و قیچی و بدون هیچ گونه به کارگیری ذوق و ابتکاری در پیام و محتوای نوشته یا بیان و قالب آن، به یکدیگر می چسباند و مونتاژکاری و تکه نویسی می کند وحتی گاه به منابع و ماخذ رونویسی های خود هیچ اشاره ای نمی نماید.

گفتنی است کسی که قلم به دست می گیرد، اگر هم در زمینه محتوا و هم در زمینه چگونگی ارائه محتوا، مانند زنبور عسل عمل کند و از هر گلی شهدی برگیرد و در سرانجام، چیزی جدید، مانند عسل را تولید نماید، او نیز به نوعی نویسنده است ودیگر نمی توان او را رونویسنده دانست.

ج) نویسنده
نویسنده کسی است که حرفی نو یا نگاهی نو را با بیانی نو ارائه می کند و با کاربست روش ها و شگردهای گوناگون نویسندگی، برمخاطب خود تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم می گذارد؛ البته برخی برای نویسنده، درجه و سطحی نازل تر را نیز قائل شده و چنین گفته اند: «نویسنده کسی است که حرفی تازه یا نگاهی تازه را با استفاده از بازار قلم، ارائه می دهد؛ هرچند بیان و شیوه نگارش او تازه نباشد و یا این که حرفی یا نگاهی را هرچند تازه نباشد، اما با نگارشی تازه به قلم آورد».

به هر حال، نمی توان سخن ملک الشعرای بهار را که در زمینه شعر و شاعری است، به نویسندگی نیز تعمیم و تسری نداد و در این قلمرو، نادیده انگاشت. او گفته است: «هر شعری که شما را تکان ندهد، به آن گوش ندهید»15. بنابراین، در نویسندگی نیز باید بگوییم: «هر نوشته ای که شما را تکان ندهد، به آن چشم ندوزید».

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

هنر نویسندگی

★PARDIS★

کاربر نیمه فعال

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

★PARDIS★

کاربر نیمه فعال

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

★PARDIS★

کاربر نیمه فعال

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

★PARDIS★

کاربر نیمه فعال

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

★PARDIS★

کاربر نیمه فعال

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

★PARDIS★

کاربر نیمه فعال

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

کاربر نیمه فعال

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین