ضرورت و شیوه نقد کتاب

Hamraz.MB · 7/9/19

تعریف نقد کتاب

•داوری مخاطبان هر اثر دربارهء محتوا، ساختار و مضمونی که دارد نقد آن اثر محسوب می‌شود. این نقد می‌تواند شفاهی یا مکتوب، مختصر یا مفصل، توصیفی یا تحلیلی، سطحی یا عمیق، یک جانبه یا چند جانبه و سرانجام منصفانه یا مغرضانه باشد.
•به یاد داشته باشید که مهم‌ترین عنصر در نقد کتاب، تفسیر (Commentary) است نه خلاصه کردن کتاب.
نقد کتاب، توصیف، تحلیل انتقادی، و ارزیابی کیفیت و مفهوم و اهمیت و تأثیرگذاری یک کتاب است، نه بازگویی آن. در نوشتن نقد باید بر هدف، محتوا، و قدرت متقاعد کنندگی کتاب تمرکز کرد

علت نقد کتاب

•سودمندی نقد کتاب برای منتقد، پدیدآورندگان و مخاطبان
•کارکرد اصلی نقد در حفظ پویایی و نشاط در بازار نشر است. نقد عالمانه و منصفانه فضایی برای گفتگو در بازار نشر می‌گشاید و بر رونق آن می‌افزاید.
•با توجه به اینکه در کشور ما کتاب ها پیش از انتشار فقط از بعد سـ*ـیاسی و اخلاقی توسط وزارت ارشاد بررسی می شوند، لزوم نقد علمی و ادبی کتابها وجود دارد.

Hamraz.MB · 7/9/19

قالب نقد

•نقد را معمولا در چهار قالب می‌توان ارائه کرد:‌
•نقد ظاهری: شکل کلی و ساختار ظاهری کتاب (گرافیک، طرح جلد، صفحهبندی، صحافی، حروفنگاری و مانند اینها) و از اینکه آیا نقشه و تصویر دارد یا نه سخن بگویید. کیفیت آنها چگونه است؟ و آیا به فهم بهتر کتاب کمک میکنند؟
•نقد ادبی: کیفیت شیوه نگارش را میتوان با سنجههایی چون: پیوستگی مطالب، وضوح و شفافیت، اصالت، باورپذیری، استفادهی درست از واژگان فنی، گویاییِ بدون حشو، بسط کامل و کافی، روانی خوانش، و تناسب با مخاطب هدف ارزیابی کرد
•نقد کتابشناختی: آیا کتاب نمایه دارد و آیا این نمایه دقیق است؟ پینوشتها و پانویسهای هر بخش را بررسی کنید. آیا به آگاهیهای خواننده میافزایند؟ آیا نکاتی را دربارهی آنچه درون متن آمده روشن میکنند؟ کتابنامه را بررسی کنید. چه منابعی مورد استفاده بوده است؟ منابع دست اول هستند یا نه؟ نویسنده چگونه از آنها بهره برده است؟ فهرستی از نکات مهم مورد غفلت تهیه کنید.
•نقد محتوایی: بررسی محتوای علمی کتاب. در این نقد هدف، محتوا، کیفیت و اهمیت کتاب در بافت علمی خاص خودش مورد بررسی قرار می گیرد. نقاط قوت و ضعف کتاب بررسی می شود. منقد قضاوت می کند که آیا نویسنده کتاب به اهدافی که به دنبال آن بوده دست یافته است؟ آیا اهداف کتاب در مقایسه با معیارهای تخصصی آن حوزه علمی مناسب است یا خیر؟

Hamraz.MB · 7/9/19

نکات مهم در نوشتن نقد

برای نوشتن یک نقد خوب و خواندنی نکاتی را به خاطر داشته باشید.
•نخست آنکه به اختصار محتوای اثر را معرفی کنید. نقد بدون توصیفِ متن اصلی ناقص است.
•دومین نکته این است که همیشه می‌توانید روایت خودتان را از ماجرای خواندن اثر مورد نظر بنویسید. مثلاً به عنوان مقدمه بگویید چه شد با این کتاب آشنا شدید، چه ویژگی مشخصی در آن وجود داشت که باعث شد برایتان جذاب شود.
•نکته سوم اینکه همیشه تصریح کنید که به چه وجه یا وجوهی از کتاب می‌پردازید. آیا نوشتهء شما فقط در حد یک توصیف ساده است یا تحلیل و تفسیری حرفه‌ای از محتوا ارائه می‌کنید.
•چهارمین نکته مربوط به جایگاه هر کتاب در ژانر و قالبی است که منتشر شده است.
•نکتهء پنجم اینکه فراموش نکنید که شما «اثر» را نقد می‌کنید، نه «نویسندهء اثر» را.
•مراقب باشید در اشاره به نقاط قوت و ضعف اثر مورد نظر مبالغه و اغراق نکنید.
•اگر دیگران هم دربارهء آن اثر قبلاً نقد و نظری نوشته‌اند به آثار آنان استناد کنید.
•فقط به ذکر نقصها و کاستی‌ها اکتفا نکنید و اگر راهکاری برای رفع آن‌ها می‌شناسید، حتماً بنویسد.
• اثر مورد بررسی را با آثار مشابه مقایسه کنید. این مقایسه می‌تواند شکل‌های مختلف داشته باشد. مثلاً کیفیت نگارش، ساختار و مضمون آثار می‌توانند مبنای مقایسه قرار گیرند

همیشه می‌توانید یک اثر را با آثار دیگر همان نویسنده مقایسه کنید. مثلاً بنویسید که به نظر شما این کتاب چه امتیازی نسبت به آثار قبلی او دارد و یا دچار چه کاستی و نقصانی شده است.

•در داوری خود به زمانه و زمینه‌ای که اثر مورد نظر در آن نوشته شده توجه کنید. هر متن در بافتی که نوشته شده معنا می‌یابد.

•مخاطب اثر را بشناسید و ببینید که نویسنده کتابش را برای چه گروهی نوشته و چقدر در رساندن پیامش موفق بوده است.

•مخاطب نوشتهء خود را از یاد نبرید و خودتان را در موقعیت او قرار دهید. بنابراین، سعی کنید به پرسشهای احتمالی‌اش پاسخ دهید. مثلاً نخستین پرسش اغلب خوانندگان این است که چه امتیازی باعث شد که شما به این کتاب بپردازید.

•با توجه به اهمیت زبان در ارزیابی آثار، به جنبه‌های زبانی و نگارشی کتاب مورد نظر نیز توجه کنید.
•نقد خود را به بیانی ساده و شفاف بنویسید. گویی در حضور مخاطب نشسته و با او گفتگو می‌کنید. به همین سادگی.

Hamraz.MB · 7/9/19

راهنمای عملی

کتابی تخصصی پیش روی خود دارید. قبل از آنکه کل کتاب را بخوانید، این موارد را در نظر داشته باشید:

•عنوان کتاب چیست؟

•ساختار کتاب چگونه است؟

•فهرست، مقدمه یا پیشگفتار، دیباچه، نمایه، واژه نامه، کتاب شناسی، پیوست(ها)، غلط نامه دارد؟

•چاپش چگونه است؟ خیلی ریز است؟ خیلی درشت است؟ کاغذ آن خیلی ضخیم یا صیقلی است؟

•چنانچه پیشگفتار یا مقدمه دارد آن را بخوانید

•فهرست محتوا را بخوانید.

•فکر می کنید « عنوان » با توجه به محتوا و اهداف کتاب، چه معنایی دارد؟

•نویسنده قصد دارد دربارۀ چه چیز بحث کند؟

•دربارۀ نویسنده چه می دانید؟ برای اطلاع از شهرت، صلاحیت و تأثیر نویسنده

در پژوهش اش به داده های بیرونی مراجعه کنید.
•دربارۀ نوع (ژانر) نوشتن مؤلف چه می دانید؟
•از نظریات انتقادی دربارۀ حوزۀ مطالعه چه می دانید؟
•با توجه به علایق خودتان، وقتی کتاب را می خوانید، چه سؤالاتی دارید یا دنبال چه پاسخ هایی هستید؟

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 11/9/21

متکلّم را تا کسی عیب نگیرد سخنش صلاح نپذیرد
[گلستان سعدی، باب هشتم]
نقد کتاب به مفهوم کنونی در دیار ما سابقه چندان طولانی ندارد. آنچه در گذشته از نگرش واظهار نظر در نوشته دیگران وجود داشت از خصوصیّتی جدای از نقد برخوردار بود. نگرشها و اظهارنظرها در سابق ویژگی انکارگرایانه یا تأیید آمیز داشت و در شکل نقض و رد یا تقریظ و تأیید به ظهور می رسید.
پیرایشها یا تلخیصها را نیز در عین دارا بودن خصوصیت «گزینش و اظهارنظر» نمی توان جای نقد به مفهوم کنونی قرار داد، ولی در مجموع می توان گفت بین آن نوع نگرشها و نقد نوعی را به خانوادگی وجود دارد و از ماهیّتی همگون برخوردارند.
نقد کتاب به شیوه کنونی محصولی از اندیشه بشری است که در پی تجربه های فراوان به مرحله فعلی رسیده است و با توجّه به همگونی یاد شده و بازدهی خوبی که از آن انتظار می رود می توان در شکل گسترده در نشر و نگارش کشورمان به کار گرفت. با عنایت به بلبشوی نگارشی که در زمینه کتب اسلامی دیده می شود ورود آن به دایره فعالیت نویسندگان حوزه علوم اسلامی بایستگی دو چندان می یابد.
دست یافتن به چنین آرزویی در گرو آشنا ساختن نویسندگان با مفهوم درست نقد و زدودن غبار وحشت از چهره «نقد و انتقاد» است؛ چون با توجه به دست بردی که در مفهوم نقد شده، چهره ای نامأنوس و واهمه انگیز پیدا کرده است و رغبت لازم برای به کارگیری آن بین نویسندگان دیده نمی شود.
این تعبیر خاطره تلخ هجوها و مدحهای مبتذل شاعران و رد و نقضهای ناسزا آکند نگارندگان گذشته را در یادها زنده می کند و دنیایی پر عداوت و کینه دار را به یاد می آورد. از این رو باید با تبیین مفهوم درست «نقد» و به کارگیری بایسته آن از سوی نقادان کم کم خاطره انگیزی یاد شده را از واژه «نقد و انتقاد» زدود و مقوله «نقد» را در عالم «کتاب» به امر عادی و لازم تبدیل ساخت.

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 11/9/21

1. نقد چیست؟

نقد واژه ای عربی است که در فرهنگها چنین معنا شده است: «نَقَد الشیء: فَصَحَهُ لِیَعرِفَ جَیَّدَهُ مِنْ رَدِیئَه؛ چیی را نقد کرد، یعنی وارسی کرد تا نیک و بد آن را بشناسد».
و در خصوص سخن چنین می گویند: «نَقَد الکلَامَ: أظْهَرَ ما بِهِ مِنَ العُیُوبِ اَوِ المَحاسِنِ؛ سخن را نقد کرد، یعنی زشتی و زیبایی آن را نمایان ساخت».
و هرگاه تنها به عیبجویی و زشتی یابی آن نظر داشته باشد از واژه انتقاد به کمک حرف «عَلی» استفاده می کنند و می گویند: «اِنتَقَدَ الکَلامَ عَلی قائِلِه: أظهَرَ عَیْبَهُ؛ بر سخن گوینده انتقاد کرد یعنی زشتیهایش را آشکار کرد».(1)
بین معنای لغوی و مفهوم اصطلاحی این واژه قرابت و نزدیکی فراوان وجود دارد. نقد در اصطلاح «وارسی و بررسی نوشتار برای شناساییی و شناساندن زیبایی و زشتی، بایستگی و نبایستگی، بودها و نبودها و درستی و نادرستی است».
آنانکه به مفهوم دقیق آن توجه دارند و خود را به کارگیری درست آن متعهّد می بینند واژه مزبور را در همین معنا استعمال می کنند و آن را نشان ارزشداری نوشته می دانند و نوشته ای را که مورد توجّه نقّادان قرار نیگرد سست و بی پایه می بینند.
جرجی زیدان در آغاز مجلّد دوم کتاب معروف خود تاریخ آداب اللغه العربیه می نویسد:
شکی نیست که سود انتقاد بیشتر از تقریظ است. گاهی چنین پنداشته می شود که انتقاد ارزش نوشته را پایین می آورد و اعتبار نویسنده اش را از بین می برد. در حالی که واقعیت جز این است و اگر گاهگداری چنین بازدهی درباره پاره ای نگارشها دیده می شود به خاطر آن است که آن نوشته ارزش توجه منتقدان را نداشته و اگر بی انتقاد رها می گشت زودتر به نابودی کشانده می شد، لکن کتابهای پراهمیّت با انتقاد، گسترش و رواج پیدا می کنند و نویسندگانش مشهورتر می گردند... انتقاد برای کتاب، نویسنده و خواننده سودمند است و به خاطر همین است که نویسندگان بزرگ اروپا اگر مطلبی بنویسند و مورد توجّه نقدگران قرار نگیرد، آن را اهانت بر خویش می شمارند؛ چون در دید آنان انتقاد جز برای اهتمام به کتاب و علاقه مندی به دانش انجام نمی پذیرند».(2)
در برابر این گروه، نویسندگانی یافت می شوند که بر انتقاد نگرش یکسویه دارند و آن را نمایان سازی عیوب نگارش می دانند و زیبایی نمایی آن را نادیده می گیرند از این رو دل بدان نمی دهند و گریزپایی برمی گزینند. در حالی که نقد هر چیزی و از آن جمله کتاب تمیز خوب و بد و شناساندن هر دو روی آن است و چه بسا که آشکارسازی زیبایی های نهفته و ناپیدا را برای همگان، وظیفه عمده نقدنگاران است و در سوی تبیین نبایسته ها بباید بدان مقدار بسنده شود که وجود آنها بر فرهنگ، دین، دانش، آداب، زبان و عرف مقبول زیان آور است؛ چرا که کمال مطلق دست نیافتنی است و باسته ها فراوانتر از آنند که در نوشته های گرد آیند و اگر چنین بود هر آینه اندیشه و ابتکار بشری سالهای سال پیش به پایان رسیده بود، و به رکود و توقّف گرفتار شده بود. روشن است که هیچ نوشته ای در هیچ برهه ای از زمان بی کاستی نخواهد بود. از این رو، باید نقد را گزارش اجمالی از زیبایی ها و بودهای پنهان و آشکار در کنار بیان کاستیهای ناشایست و زیان آور شمرد که با خواندن آن در خواننده توان تصمیم برای مطالعه نوشته و آگاهی کلّی از محتوای آن پیدا می شود و خواننده بداند که در کتاب به دنبال چه بگردد و از چه گریزان باشد.

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 11/9/21

2. ضرورت نقد

شاید پاره ای چنین پندارند که «انتقاد و نقد کتاب» چه ضرورتی دارد که در چگونگی آن سخن گفته شود و از رهگذر مرسوم سازی آن، گاه به گاهی قلم ناقدی ناصواب بچرخد و خاطر نویسنده ای آزرده گردد و در کشتزار روابط، به جای بذر محبت و همدلی، تخم عداوت و کینه افشانده شود و دنیای آرامش خواه و آسوده جوی نویسندگی، میدان رزم و زور آزمایی قلم به دستان گردد.
ظاهر چنین پندار زیبا و گیراست؛ چرا که دل همواره علاقه مند سایه سار درخت زیتون، و دیده شیفته بال افشانی کبوتران سفید است، ولی باید باور داشت که دیده بر هم نهادن و به قلم خیال، مینیاتور صلح و آشتی را در خلوتکده تخیّل ترسیم کردن، واقعیّتهای خشن بیرون را تغییر نمی دهد.
در واقعیّت سیمای بایسته ها و حقیقتها بی روبند و بی پیرایه نیست و شایسته و نشایسته در دو سوی یک خط روشن قرار نگرفته است؛ نه حسن چهره ای آشکار دارد و نه ناحق صورتی ناآراسته و کریه، و نه همه حق جویان و شایسته خواهان از بصریت و تیزبینی لازم برخوردارند.
و به تعبیر امیرمؤمنان حضرت علی-علیه الصلاه والسّلام-:
... فلو أنّ الباطل خَلَصَ من مزاج الحق لم یَخْفَ علی المرتادین، و لو أنّ الحقّ خَلَصَ من لبس الباطل انقطعت عن ألسن المعاندین؛ و لکن یؤخذ من هذا ضغثٌ و من هذا ضغثٌ فیُمزجانِ، فهنالک یستولی الشیطان علی أولیائه...؛
اگر باطل از آمیختگی با حق برهنه می شد بر حق جویان ترسی نبود و اگر حق از همگونی با باطل رهایی می یافت زبان بد خواهان کوتاه می گشت لکن مشتی از آن و مشتی از این گرفته می شد و در هم آمیخته می گردد در این حالت است که شیطان بر زیر دستان خویش چیرگی می یابد.».(3)
از دیرباز هم انسان به آزادی مطلق و بی بند و بار در نگارش و تألیف باور نداشت و آن را مفید نمی دانست. مقوله کتب ضالّه و ممنوعه در ادیان و مکاتب الهی و غیر الهی نشانی از ناباوری به آزادی مطلق است؛ چنانکه ردیّه نویسی و تاخت و تازهای معقول و نامعقول در روابط بین مذاهب و ادیان و در درون مکتبها نیز شاهدی دیگر بر عدم اعتقاد مزبور است.
اگر دفاع از حق و صواب را یک واجب و ضرورت دینی و عقلی بدانیم و بی بند و باری در مقوله فرهنگ را ناشایست بشماریم، به ناچار باید بر رواج و گسترش نقد به عنوان ابزاری در راه این هدف ارج بگذاریم و آن را در تمام نگارشها و به ویژه حوزه کتب اسلامی به کار گیریم.
ضرورت نقد را می توان به دلایل ذیل یک واجب همگانی و مسؤولیت عمومی بین نویسندگان دانست و کوتاهی در آن را کوتاهی در ایفای وظیفه نویسندگی.
1. دفاع از حق فرهنگی جامعه

نگارشها به طور حتم تأثیر خود را در خوانندگان می گذارند، اندیشه ها را جهت می دهند، فرهنگها را دگرگون می سازند. جامعه ها را به این سو و آن سو می کشانند و دست کم بحران فکری به وجود می آورند. در حالی که جامعه نیازمند سلامت فرهنگی و آرامش فکری است، تا به دور از آموزشها و القاآت گمراه کننده راه خویش را به سوی کمال و ترقی بپیماید و در راه اکتشاف مجهولات و استخدام بیشتر امکانات خدادادی، برای کمال بشری گامهای استوارتری بردارد و در پیچ و تابهای فرصت کش و امکانات بر باد ده پاره ای نگاشهای ناشایست از قافله عقب نماند. برآوردن این نیاز حق دفاع و حراست فرهنگی را برای جامعه به وجود می آورد و جامعه را در به کارگیری طرق گوناگون برای حراست فرهنگی صاحب حق می سازد.

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 11/9/21

یکی از این طرق، قانون کتب ظالّه (4) است که در ادیان و مذاهب بدان توجّه ویژه شده است و بیشتر در مواردی که نویسنده ای قصد خیـ*ـانت، بدآموزی و ضربه زدن دارد بدان توسّل می جویند و با استفاده از آن در هر جامعه ای، ضربه زدن به مقدّسات آن جامعه تقلیل می یابد. طریق دیگر آن «نقد کتاب» است که در خصوص نگارشهایی کاربرد دارد که ناصواب آموزیها، وقت کشیها و زیانزایی های آن برخاسته از اشتباه نویسندگان یا ناآگاهی آنان به شیوه و اصول نویسندگی و تألیف است و نویسندگان آن نوشته ها با انگیزه خدمت به فرهنگ جامعه دست به قلم برده اند و در حاشیه کمکی که به فرهنگ جامعه کرده اند، اشتباهات چندی را نیز مرتکب شده اند که با گوشزد کردن ناقدان درصدد اصلاح و بهسازی نگارش خویش برمی آیند. بنابراین می توان بر اساس «دفاع از حق فرهنگی جامعه» نقد نوشته را یکی از واجبات فرهنگی نویسندگان و جامعه فرهنگی شمرد و حرمت آن را پاس داشت.
2. کمک به خواننده

انسانها ا زذوق، اندیشه و قدرت کشف همگون برخوردار نیستند: پاره ای مو را هم نمی بینند و پاره ای دیگر از پیچش آن قصّه ها می خوانند و لذّتها می برند؛ گروهی دیده بر ابرو می دوزند و گروهی دیگر در پی ابرو به دنیاهای دور و دراز گام می نهند و زیبایی های فراوان کشف می کنند؛ عدّه ای هر دم هزاران پیام از چشم و جبین یار بر گوش جان می شنوند و عده ای دیگر چنان غافلند که از همه نقش و نگار دلدار جز مشتی گوشت و پوست نمی بینند.
آیا هیچ عاقلی در این تردید دارد که شکر نعمت بر گرده آن تیزبین خوش فهم زیباشناس فرض می کند که دست دیگران را بگیرد و در گلستان زیبایی هایی که کشف کرده است آنان را نیز بچرخاند و از شهد فهم بر کام اندیشه شان قطره ای بچکاند و از این راه ذوقها را صیقل دهد، اندیشه ها را بارور سازد و فهمها را توانمند گرداند و جامعه را به آنجا رساند که نه تنها در تصریح و نص نماند که به زبان اشاره نیز آشنا گردد و بلاغت کنایه را از رسایی صراحت نیکتر داند؟
از سوی دیگر چه بسیار خوانندگانی که در مرحله انتخاب کتابهای مورد نیاز خویش در می مانند و بسا فرصت و دارایی خویش را در راه خرید و مطالعه نوشته هایی به کار می گیرند که چندان مفید و ضروری نیست. این گرفتاری برای آنانکه در آغاز راه هستند و از دنیای کتاب چندان آگاهی و اطلاع ندارند بیشتر پیش می آید و در جامعه ای که همه «اعضای یکدیگرند»، روا نیست گروهی دیده بر خسارت بینی دیگران بگشایند و خود آسوده خاطر ساحل نشینی گزینند و نابینا و چاه را به خود رها کنند و منتظر بنشینند که قلم حادثه چه تقریر کند. اگر پیام شاعر شیراز را به جان بخریم و باور داشته باشیم که بنی آدم اعضای یکدیگرند، نباید بر این ساحل نشینی و بر آن تنها خوری رضا دهیم و لـ*ـب از لـ*ـب نگشاییم، بلکه به عکس باید دامن بهره دهی بگسترانیم و شمع هدایت برافروزیم. و این دو هنری است که از نوک قلم ناقدان بر می آید، چون وظیفه عمده «نقد» راهنمایی خوانندگان به انتخاب بهتر و هدایت آنان به بهره وری بیشتر از نگارشهاست.

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 11/9/21

3. یاری نویسنده

دیده مجنون جز خوبی ها و زیبایی های لیلی نمی بیند، زشتی در چشم او زیبایی می نماید و بدی پسندیده به نظر می آید، دل مادر از پذیرش بد قوارگی فرزند می لرزد و بدان تن نمی دهد، نوشته نیز داستانی همانند فرزند و قصّه ای همچون معشوق دارد. نویسنده با رنج و زحمت محصول فکری خویش را در شکل کتابی به جامعه عرضه می کند و بر این باور است که آنچه او تحویل جامعه داده است شایسته ترین آنهاست. و اگر باوری غیر این داشت چه جای نشر می دید که بدان دست یازد؟ البته بگذریم از معدود نگارندگانی که نان به قلم می خورند و خوب و بد و باید و نباید را با معیار پول می سنجند؛ چون اینان لیاقت نقد ندارند و نوشته شان ارزش نام کار فرهنگی را بر نمی تابد. با اینان باید به گونه ای برخورد کرد که احساس کنند سودآوری و ثروت اندوزی جای دیگر است.
در اینجا کلام با نویسندگانی است که نام نویسندگی بر آنان می زیبد و کارشان ارزش «نقد» دارد، اینان هستند که نوشته خویش را چون فرزندشان عزیز می دارند، خوبی های نوشته شان چنان در دیدگانشان بزرگ می نماید که عیوب آن در سایه سار خوبی ها به آرامی از مقابل دیدگانشان می گذرد و آنان از وجودش آگاه نمی گردند. شاید بارها نوشته شان را مرور کنند و گاه با دید نقد و اصلاح بدان می نگرند، ولی نارسایی ها چنان خود را در لابه لای بلندیها و عظمتها پنهان می دارد که آنان بدان پی نمی برند.
بعید نیست آنچه از گذشته در میان پاره ای از عالمان، فقیهان و نویسندگان مرسوم بوده است نوشته خویش را قبل از نشر به دست دیگران می سپردند تا آنان بخوانند و اظهارنظر کنند،‌(5) بر پایه همین اصل بوده است که نویسنده خود قادر نیست نوشته خویش را بی پیرایه حبّ بنگرد و ناهنجاریهای آن را دریابد.
«نقد» اگر نیک انجام پذیرد به خوبی می تواند چشم دیگر نویسنده باشد که بی عینک حبّ و علاقه به نوشته اش بنگرد، ناهنجاریهای نوشته را دریابد و برای چاپهای بعدی گوشزد کند و محصول کار نویسنده را به خوب واقعی نزدیک کند و پرده خوبنمایی را از برابر دیدگاهش کنار زند و وی را در راه آفرینش آثار کم عیب و آراسته یاری دهد.
از این روی علاوه بر جامعه و خواننده کتاب، نویسنده نیز باید از رواج «نقد» جانبداری کند و به خاطر پیشرفت و کمال خویش آن را ضرورتی فرهنگی قلمداد نماید؛ و به گونه ای جدّی از ناقدان آثار بخواهد که بدان توجّه کنند. و کاستیها و لغزشها را بنمایانند، و در جهت پیرایش اثر وی و در راه خدمت به علم و رشد دانش از این حرکت فرهنگی روی برنتابند.
شاید از همین روست خیرالدین زرکلی مؤلف کتاب سودمند و ماندنی الأعلام در مقدّمه چاپ اوّل آن، پس از آنکه دشواریهای سرگذشت نگاری را برمی شمرد، زیرعنوان «الدعوه الی نقده» می نویسد:
راهی را که در آن گام نهاده بودم با همه توش و توان ادامه دادم؛ بنابر این برای اینکه تلاشم در نگارش این اثر تنها در جهت خدمت به دانش باشد، جز یک خواهش وظیفه ای ندارم. خواهشم از متخصّصان و زبردستان تاریخ، که به ژرفی در آن نگریسته اند و غیرت علمی آنها را بر این راه ترغیب کرده است، این است که با نقد و تبیین خطاها و ضعفهای الأعلام و استوارسازی کژیهایش، بر من منّت نهند؛ زیرا چنانکه ابراهیم صولی پیشترها گفته است: جستجوگر و خواننده و بررسی کننده کتاب، از نابسامانی های آن از نویسنده اش آگاه تر است.

Z.A.H.Ř.Ą༻ · 11/9/21

زرکلی در سرآغاز چاپ دوم کتابش کسانی را که به این دعوت پاسخ مثبت داده، و الاعلام را نقد کرده اند ستوده و از آنان سپاسگزاری کرده است.
آنچه در کلام زرکلی آمده است تنبّه آفرین و نکته آموز است. در متون روایی و تعالیم اسلامی به بهره گیری از راهنمایی به دیگران ارج بسیار نهاده شده است و بدان سفارش اکید فراوان توان یافت، به عنوان نمونه به روایت ذیل توجّه کنید:
امام زین العابدین-علیه الصلاه و السّلام-در رساله حقوق می فرماید:
حق ناصح این است که نسبت به او تواضع کنی، به او دل بدهی و گوش فراداری تا اندرز او را بفهمی، و سپس در آن تأمل کنی؛ اگر درست گفته خدا را بر آن حمد کنی و از او بپذیری و نصیحت او را قدر بدانی؛ و اگر درست نگفته با او مهربان باشی و او را متّهم نسازی و بدانی که در خیرخواهی تو کوتاهی نکرده و تنها راه خطا رفته است. مگر اینکه در نظر تو مستحق تهمت باشد که به هیچ سخن او اعتنا مکن در هر حال».(6)
امام علی-صلوات الله علی-می فرماید:
لیکن أحبُّ الناس إلیک من هداک إلی أمر أرشدک و کشف لک عن معایبک؛ محبوبترین فرد نزد تو باید کسی باشد که تو را به امری راهنمایی کرده که کمالت در آن است و عیوبت را برایت بازگو کرده است.(7)
نیز امام زین العابدین علیه السلام در جای دیگر می فرماید:
دراسه العلم لقاح المعرفه، و طول التجارب زیاده فی العقل... و من أحبّک نهاک و من أبغضک أغراک؛ تحقیق علمی موجب باروری شناخت و تجربه اندوزی طولانی باعث افزایش عقل می گردد... آنکه تورا دوست دارد از ناشایست بازت می دارد و آنکه دشمنت می دارد گولت می زند».(8)
3. ویژگی های ناقدان

نقد ظرافت خاص و تیزبینی ویژه ای می طلبد و از هر صاحب قلمی ساخته نیست؛ زیرا نوعی داوری است که نه تنها با سرنوشت «کتاب» که با اعتبار فرهنگی جامعه سرو کار دارد. حکم صادره اگر ناروا باشد از سویی خاطره نویسنده ای را آزرده می کند که از سرمایه های معنوی جامعه به شمار می آید و اعتبار و ارزشش بیانگر اعتبار و ارزش جامعه است؛ از سوی دیگر در تصمیم خوانندگان اثر سویی می گذارد و اهل کتاب و قلم را به اشتباه در داوری سوق می دهد. نباید بی گدار به آب زد و به هر نگارنده ای حق داد که درباره نوشته دیگران به داوری بپردازد و آنچه به اندیشه اش می رسد بنویسد و منتشر کند. باید آدابی چند را در نظر گرفت و وجدان نویسندگی را حاکم قرار داد تا آنانکه بر پایه حکم وجدانشان دارای صفات و اوصاف ناقدان هستند به نقد بپردازند و نیز باید در کنار آن اهل مطالعه را به آداب نقد آشنا ساخت تا با مطالعه چندین نقد از ناقدی به آراسته بودن و آراسته نبودن وی به اصول و آداب نقد پی ببرند و بر پایه نتیجه ای که به دست می آورند، در مورد نقد های وی داوری کنند. صاحبان قلم در جاهای گوناگون اوصاف ناقدان را برشمردند که ذیلاً به اختصار ذکر می شود:

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

همراه رمان ۹۸

همراه رمان ۹۸

همراه رمان ۹۸

همراه رمان ۹۸

مدیر ارشد رمان ۹۸

مدیر ارشد رمان ۹۸

مدیر ارشد رمان ۹۸

مدیر ارشد رمان ۹۸

مدیر ارشد رمان ۹۸

مدیر ارشد رمان ۹۸

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین