طراحی مسجد اسلامی مصر با گنبد تک پوسته

نگار 1373 · 5/9/19

مسجد باسونا پروژه ای ساختارشکن نسبت به بافت کهنه منطقه سوهاگ به شمار می رود که جلوه نوی آن نسبت به بافت کهن این بخش از مصر خودنمایی می کند. مسجد باسونا در منطقه ای پر سر و صدا و گرد و خاکی، مشرف به یک گورستان وساختمان های مسکونی می باشد که همگی تحت تاثیر رفت و آمد احشام در خیابان ها قرار دارند. جاده های خالی، بازارهای موقت هفتگی و سیرکولاسیون شهری قدیمی، از موارد تاثیرگذاری می باشند که بر روی پروژه مسجد تاثیرگذار خواهند بود. یکی از مهم ترین تاثیر عوامل فوق، تعبیه ورودی اصلی به بخش عبادتگاه مسجد بود.

طراحی ساختمان مسجد می بایست آرامش، صلح و هارمونی را به کاربران خود ارائه دهد. به همین دلیل چند نیاز ضروری را باید به بافت و طراحی مفهومی مسجد اضافه کند. این راه حل بسته به تعبیه دیوار دولایه (دیوار دو جداره آجری با فضای خالی بین دو پوسته) داشت که فقط یک پنجره در آن قرار می گرفت که رو به گورستان قرار داشته، که با یک سیستم سقف هیبریدی پوشش شده بود. تشکیل یک مربع مرکزی (به ابعاد ۶ در ۶ متر) با یک گنبد انعطاف پذیر تک پوسته در مرکز مربع و ۴ گوشواره مزین شده به شیوه های سنتی گچ بری، سقف مسجد را با ترکیبات هیبریدی به نمایش گذاشته است. حفره گنبد یک فیلترکننده تهویه می باشد که نور غیرمستقیم و نسیم تازه را به داخل مسجد هدایت می کند. پوسته دولایه دیوارها و سقف مسجد (به غیر از گنبد تک پوسته) یک عامل فیلترکننده و خنک کننده هوای داخل می باشد.

گنبد مسجد باسونا به بهره گیری از بلوک های آجری شنی که در سبک معماری مصر کاربرد دارند، هوا را در نیم تن در متر مکعب تعدیل می کند. متریال های به کار رفته در ساختار آجرها، شن، آهک و ماسه می باشد. وزن سبک بلوک های گنبد در تثبیت گنبد نقش بسزایی ایفا کرده و تمام عناصر به کار رفته در سقف را با سازه ای ساده تعدیل کرده است. ابعاد هر آجر ۱۰۰ در ۲۰۰ در ۶۰۰ میلی متر بود، و با یک الگوی چرخشی لانه زنبوری کنار هم چیده شده اند که علاوه بر برآیند زیبایی شناسی معماری اسلامی، پایستکی چینش آجرها را به ارمغان آورد. با این وجود نصب آجرها در یک گنبد یک پوسته با چنین چینشی، نیازمند پوشش فلزی است. به همین علت معمار پروژه یک سیستم فولادی را برای تثبیت آجرها در نظر گرفت تا تحمل وزن گنبد فقط به عهده سیستم بنا نباشد.

گوشواره های زیر گنبد یک عنصر شناخته شده و زیبا در معماری اسلامی است که به واسطه تکوین ایوان طاق دار به وجود آمده اند. این شیوه یک روش برای تسهیل انتقال بار گنبد به گوشه های مقطع مربع سقف می باشد که با کنار هم گذاشتن هر ۴ نیم طاق یک گنبد را تشکیل می دهند. در مسجد باسونا گوشواره ها به عنوان یک واحد مستقل با توابع نوآورانه بازنویسی شده است. گوشواره ها به لحاظ سازه ای جزئی از سیستم سقف، به واسطه شرایط زیست محیطی فیلترکننده هوا و نورگیر، به لحاظ زیبایی شناسی تکمیل کننده ابعاد هندسی پروژه می باشند.

۴ ورودی به ساختمان تعبیه شده که ۲ ورودی در دسترس نمازگذاران و نیازهایشان قرار گرفته است. همچنین این دو ورودی دسترسی آسانی را با زیرساخت های روستا برقرار کرده تا رفت و آمد ساکنین به مسجد، راحت و مستقل باشد. طراحی سالن چند منظوره یک فضای ترکیبی برای جابجایی فصلی عبادت کنندگان در جمعه ها و ماه مبارک رمضان می باشد. درمانگاه، کلاس های آموزشی، شبستان از عرصه های مسجد به شمار می روند. برگزاری برخی مراسم های آئینی و غیرآئینی از ویژگی های مهم مسجد به شمار می رود که برای افراد مسلمان و غیرمسلمان یک امتیاز محسوب می شود. اما شاید متفاوت ترین عنصر در طراحی داخلی مسجد را باید محراب آن دانست. محراب مسجد تشکلی از یک لوستر مکعبی جورچین است که بر روی دیوار شیشه ای مشکی قرار گرفته و نمای معاصری به مسجد بخشیده است.