چرا جستجوی حیات فرازمینی می‌تواند از یافتن آن مهم‌تر باشد؟

MacTavish · 29/8/19

جستجوی حیات فرازمینی با وجود شانس کمی که برای موفقیت دارد، مزایای بیشماری به دنبال داشته است. در ادامه پیشرفت‌های حاصل به واسطه تلاش برای یافتن حیات بیگانه را بررسی می‌کنیم.

یکی از داغ‌ترین حوزه‌های علم مدرن به جستجوی حیات فرازمینی در خارج از جو سیاره، مرتبط است. این دانش که به نام اختر زیست شناسی (Astrobiology) شناخته می‌شود، از اهمیت بالایی برخوردار بوده و با وجود قدمت نسبتا پایین، منابع ارزشمند زیادی را به خود اختصاص می‌دهد؛ از ساخت مریخ‌نورد گرفته تا توسعه‌ی تلسکوپ‌های فوق پیشرفته برای زیر نظر گرفتن سیاراتی که در فواصل بسیار دور از ما به دور ستاره خود در گردش‌اند.

هدف اصلی تمام این فعالیت‌ها و به طور کلی علم اختر زیست ‌شناسی، یافتن حیات بیگانه و فرازمینی است که در صورت موفقیت، تاثیراتی عمیق در حوزه‌های علمی و فلسفی به جا خواهد گذاشت. اما جستجوی حیات فرازمینی تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است و احتمال این هم وجود دارد که هیچ‌گاه موفقیت‌آمیز نباشد؛ با این حال تلاش‌هایی که در راه رسیدن به این هدف صورت می‌گیرند، باعث پیشرفت چشمگیر علم و تکنولوژی شده‌اند و مزایای فراوانی را برای جامعه به همراه دارند.

چرا جستجوی حیات فرازمینی مهم است؟

دانش اختر زیست ‌شناسی ذاتا چند رشته‌ای (Multidisciplinary) است؛ جستجوی زیست فرازمینی به صورت حداقلی به معلوماتی در حوزه‌های ستاره‌شناسی، زیست ‌شناسی، زمین‌شناسی و علوم سیاره‌ای نیاز دارد. دانشجویان این رشته در مقطع لیسانس باید با عناصر اصلی حوزه‌های ذکرشده آشنا باشند و تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا هم نیازمند درک مناسبی از تمامی این حوزه‌ها است.

از آنجایی که جستجوی حیات فرازمینی نیازمند تعامل رشته‌های مختلف علمی است، تلاش‌های مرتبط با آن نوعی یکپارچگی در میان حوزه‌های مختلف به وجود آورده و با دور کردن دانش قرن 21 از تمرکز بیش از حد بر روی جزئیات مباحث مختلف، باعث رونق مجدد دیدگاه‌های کلی و چند رشته‌ای که در گذشته بیشتر رواج داشتند، می‌شود.

با پرورش دانشمندان روشنفکری که با جنبه‌های مختلف جهان اطراف آشنایی دارند، اختر زیست شناسی باعث تقویت دانش بشری در مقیاسی گسترده‌تر می‌شود. تعامل تخصص‌های مختلف در تلاش برای یافتن حیات بیگانه، دستیابی به پیشرفت‌های علمی بزرگی را در هرکدام از این تخصص‌ها امکان‌پذیر می‌کند و آن‌ها را تا ابد به این رشته علمی مدیون خواهد ساخت؛ حتی اگر تلاش دانشمندان به نتیجه نرسد و حیات بیگانه‌ای کشف نشود.

توجه به این نکته خالی از لطف نیست که دانش اختر زیست شناسی به طرز شگفت‌انگیزی گسترده بوده و رسیدن به انتهای آن از تصور به دور است؛ جستجوی حیات فرازمینی انسان را از شرایط سخت محیطی موجود بر روی زمین به دشت‌ها و لایه‌های زیرین سطح مریخ می‌کشاند و بررسی سیاره‌های فوق بزرگ و ستاره‌های بی‌نهایت متنوع دوردست‌ها را ممکن می‌سازد. تلاش‌ها در این راستا بدون توجه به پایین بودن احتمال موفقیت ادامه خواهند داشت و از آنجایی که محدودیتی در تعداد محیط‌های بکر موجود در کهکشان ما و کهکشان‌های اطراف وجود ندارد، منبع بی‌انتهایی برای پویایی و تحرک علم اختر زیست شناسی در دسترس خواهد بود.

دیدگاهی در مقیاس کیهان

فراتر از مزایای علمی و فکری نسبتا محدود جستجوی حیات فرازمینی، دانش اختر زیست شناسی به واسطه فراهم کردن دیدگاهی در مقیاس کیهانی، طیف گسترده‌ای از منفعت‌های اجتماعی را به همراه دارد.

تلاش برای یافتن حیات بر روی مریخ و یا سیاره‌هایی که در دوردست‌ها به دور ستاره‌ها می‌چرخند، بدون دور شدن از دیدگاه محدود زمین‌محوری که اکثر اوقات بر زندگی اجتماعی و سـ*ـیاسی درصد زیادی از جامعه جهانی غالب است، امکان‌پذیر نیست.

امروزه زمین درگیر مشکلاتی است که تنها با همکاری بین‌المللی کشورها قابل‌حل هستند؛ با این حال در گوش کنار جهان ایدئولوژی‌های ملی و مذهبی در جهت ضربه زدن به بشریت تلاش می‌کنند. در موقعیت‌های این‌چنینی، پرورش دیدگاهی کیهانی که از راه‌هایی چون جستجوی حیات فرازمینی ممکن می‌شود، از اهمیت زیادی برخوردار بوده و پتانسیل ایجاد همبستگی میان ملت‌ها را دارد.

در سال‌های اولیه عصر فضا (Space Age)، آدلای استیونسون (Adlai Stevenson) سفیر آمریکا در سازمان ملل، در بیانیه‌ای گفت:

با در نظر داشتن عظمت بی‌پایان فضای خارج از جو زمین، جنگ و ستیزه‌جویی میان ملت‌ها ممکن نیست.

متاسفانه درک این سخنان و در نظر داشتن چنین دیدگاهی قبل از آغاز درگیری و مجادله در سطوح فردی، اجتماعی و بین‌المللی در بسیاری از مواقع ناموفق بوده است، اما خوشبختانه، علاقه عموم مردم به جستجوی حیات فرازمینی و ارتباط‌گیری با بیگانگان نشان‌دهنده این است که اختر زیست شناسی پتانسیل تبدیل شدن به ابزاری برای دستیابی به صلح جهانی و رسیدن به دیدگاهی چون دیدگاه استیونسون را دارد.

به راستی که تنها با ارسال فضاپیماهای مختلف برای اکتشاف در منظومه شمسی و یافتن موجودات فضایی و حیات در اجرام آسمانی دیگر است که می‌توانیم تصاویری واقعی از سیاره خود در محیط کیهانی را در اختیار بگیریم.

به علاوه، تلاش برای جستجوی حیات فرازمینی چشم‌اندازی تکاملی از امور انسانی و درکی عمیق و کلی را از تاریخ به وجود می‌آورد. به همین دلیل است که در بسیاری از رشته‌های مرتبط با اختر زیست شناسی در مقطع لیسانس، درس‌هایی از تاریخ جهان در ابتدای دوره آموزشی وجود دارند؛ این درس‌ها که با آموزش تئوری انفجار بزرگ (Big Bang) آغاز می‌شوند، شکل‌گیری عناصر شیمیایی، تکامل ستاره‌ها، کهکشان‌ها و سامانه‌های سیاره‌ای را موردمطالعه قرار داده و منشا حیات و تاریخ تکامل را از اولین سلول تا موجودات پیچیده‌ای چون انسان، بررسی می‌کنند.

تدریس و فراگیری تاریخ در این مقیاس درک صحیح‌تری از ناچیز بودن روابط انسانی در مقابل اقیانوس بی‌پایان زمان به وجود آورده و دیدگاه کیهانی ایجادشده با اکتشافات فضایی را تکمیل می‌کند.

پیامدهای سـ*ـیاسی

نقل‌قول معروفی از الکساندر فون هومبولت (Alexander von Humboldt)، دانشمند برجسته‌ی پروسیایی در قرن‌های 18 و 19 میلادی وجود دارد که چنین است:

خطرناک‌ترین دید نسبت به جهان اطراف متعلق به کسانی است که جهان اطراف را ندیده‌اند.

با وجود اینکه منظور اصلی هومبولت مرتبط با تاثیرات سفرهای بین کشوری و قاره‌ای بر روی بازتر شدن دید انسان بود، به یقین می‌توان گفت که چشم‌انداز کیهانی و تکاملی که توسط اختر زیست شناسی امکان آشنایی و درک آن‌ وجود دارد و به واسطه‌ی نگاه کردن به کره خاکی ما از فضای بیرون تقویت می‌شود، پتانسیل این را دارد که ذهن افراد جامعه را در جهت کاهش ستیزه‌جویی بازتر کرده و احتمال وقوع جنگ و درگیری را به میزان چشمگیری کاهش دهد.

با این تفاسیر، وظیفه سـ*ـیاسی مهمی بر دوش بشریت قرار گرفته است؛ انسان گونه‌ای باهوش و مجهز به تکنولوژی‌های گوناگون است که بر تنها سیاره سکونت پذیر شناخته‌شده حکمرانی می‌کند. او به همین واسطه وظیفه دارد که با توسعه موسساتی بین‌المللی، اجتماعی و سـ*ـیاسی، شرایط موجود و چالش‌های پیش روی خود را مدیریت کند.

هِربرت جورج وِلز (Herbert George Wells) در کتاب معروف خود به نام ” Outline of History” در سال 1304 پیش‌بینی کرد که تاریخ بشریت با گذشت زمان به مسابقه‌ای میان کسب دانش و وقوع فاجعه تبدیل می‌شود و در صورت فقدان آموزش صحیح، آینده روشنی در انتظار انسان نخواهد بود. چنین پیش‌بینی‌هایی که بی‌ارتباط با شرایط ژئوپلتیک عصر حاضر نیستند، در مورد تصمیمات غیرمنطقی که اغلب توسط دولت‌ها و ملت‌های گرفته می‌شوند و احتمال منجر شدن این تصمیمات به فاجعه، هشدار می‌دهند.