دعا، تقویت احساس بندگی

~ROYA~ · 4/3/21

اشاره

نگاه عِرفانی به هستی و حیات، زمینه ساز سلوک معنوی و پایه ی حیات ارزشی به شمار می آید و انسان را از سطح مادی به ژرفای معنویت هدایت نموده و بال پرواز به سوی افقِ روشنِ کمال را در او می گشاید.

تاثیر عوامل معنوی در زندگی بشر از مواردی است که با توجه به جهان بینی هر فرد، اهمیت متفاوتی در زندگی روزمره آن ها می یابد. عموماً افرادی که معتقد به جهان بینی های توحیدی و ماورای طبیعی هستند، با در نظر گرفتن عوامل معنوی در کنار عوامل مادی، گستره ی بیشتری از عوامل مؤثر بر زندگی بشر را مد نظر قرار می دهند.

ویژگی چنین نگاهی این است که واقعیت ها و حوادث را در چارچوب ماده و جسم و انفعالات جسمانی، محصور و محدود نمی داند و دنیای حوادث را دارای تار و پودهایی بیشتر و پیچیده تر دانسته و عوامل دخیل در آن را بسیار فراتر از عوامل مادی می داند. یکی از عواملی که نقش پررنگی دراین باره دارد، دعا و مناجات با پروردگار جهان و اتصال به نیرویی قادر و برتر می باشد.

در واقع دعا، هم نیاز فطری انسان است برای یافتن تکیه گاه و هم برآورنده ی نیازها؛ عبادت و دعا و نیایش بهترین راه شکوفایی تمایل نامحدود ارتباط با کمال مطلق و نیروی بی انتهای خالق هستی است که جز در سایه ارتباط با خداوند اقناع نمی شود.

دانشمندان هم معترف اند که یکی از چهار میل اساسی انسان (حس دانایی، حس نیکی، حس زیبایی و حس مذهبی) میل به پرستش و نیایش است.

آلکسیس کارل، روان شناس معروف می گوید: «فقدان نیایش در میان ملتی، برابر با سقوط آن ملت است؛ اجتماعی که احتیاج به نیایش را در خود کشته است، معمولاً از فساد و زوال مصون نخواهد ماند.» [1]

یکی دیگر از دانشمندان می گوید: «وقتی که مانیایش می کنیم، خود را به نیروی پایان ناپذیری که تمام کائنات را به هم پیوسته است، متصل و مربوط می سازیم.»[2]

و اضافه می کند: «امروز جدیدترین علم، روان پزشکی، همان چیزهایی را تعلیم می دهد که پیامبران تعلیم می دادند، چرا؟ به علت این که روان پزشکان دریافته اند که دعا و نماز و داشتن یک ایمان محکم به دین، نگرانی و تشویش و هیجان و ترس را که موجب نیم بیشتری از ناراحتی های ما است، برطرف می سازد.»[3]

اما از سویی عده ای اشکالاتی در اصل دعا یا چگونگی آن و نوع اعتقاد به آن دارند. از این رو در این نوشتار در طی چند شماره به این موضوع پرداخته و در چند مبحث زیر آن را بررسی می نماییم.

1ـ دعا چیست و چرا دعا می کنیم؟

2ـ چگونه باید دعا کرد؟

3ـ چرا دعاهای ما مستجاب نمی شود؟

4ـ پاسخ به مهم ترین اشکالات و شبهات مطرح شده در خصوص دعا و مناجات.

اما در این شماره به اصل موضوع دعا خواهیم پرداخت.

~ROYA~ · 4/3/21

تعریف دعا

دعا در لغت به معنای خواندن و صدا زدن، حاجت خواستن و استمداد می باشد. "دَعَوتُ فلاناً"، یعنی او را صدا زدم. و در اصطلاح، طلب کردن فرد پایین و پست از فرد بالا و برتر با حالت خضوع را گویند.[4]

دعا رابـ*ـطه ی معنوی میان خالق و مخلوق و رشته ی پیوندی میان عاشق و معشوق است. به تعبیر علامه حسن زاده آملی: «دعا، یاد دوست در دل راندن و نام او بر زبان آوردن و کلید عطا و وسیله ی قرب الی الله و مُخّ عبادت و حیات روح است.»[5]

هدف از خلقت جن و انس عبودیت است « وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیعْبُدُونِ »[6] وقتی به فلسفه عبادت توجه می کنیم به این نتیجه می رسیم که فلسفه آن این است که یک نوع تقربی به درگاه الهی حاصل شود و از طرفی از منظر قرآن و روایات، دعا افضل عبادات است و در قرآن به عنوان اساس پرستش خدا مطرح شده است. بنابراین اگر منظور از خلقت، عبودیت است و دعا هم افضل عبادات است، پس این نتیجه حاصل می شود که انسان در قالب دعا که نشانه ی آن تضرع است، می خواهد عمق عبودیت خود را نشان دهد.

خداوند در آیه « وَ إِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِی وَلْیُؤْمِنُواْ بی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ »[7] امر به دعا کرده است. روح اصلی دعا، روح بندگی است و آن چیزی است که فطرت، انسان را به سمت آن می خواند یعنی اظهار نیاز در برابر خدا، پس عبادت روح همه بندگی های انسان و روح انسانیت انسان است. خداوند انسان را خلق کرده تا روح خدایی پیدا کند و دعا برای قرب است و شاهد این مطلب همین است که در آیه شریفه که گذشت خداوند می فرماید «فانی قریب» یعنی شما برای قرب، مرا بخوانید که من نزدیکم.

در آیه ۶۰ سوره غافر می فرماید: « وَ قالَ رَبُّکمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکمْ إِنَّ الَّذینَ یسْتَکبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرین »[8] از این آیه فهمیده می شود دعا، عبادت است، عبادتی که به معنای بندگی است، زیرا خداوند ابتدا امر به به دعا می کند و پس از آن می فرماید هرکس به دلیل تکبر از عبادت من سرباز بزند مخلد در آتش خواهد بود.

از طرف دیگر عبودیت چیزی جز تذلل و خضوع و خشوع و اظهار بندگی در محضر خداوند نیست. البته باید توجه داشت که عبودیت با عبادت فرق می کند؛ عبادت اعمالی است که انجام می دهیم و شکل بندگی است مانند نماز و روزه، ولی عبودیت، یعنی انسان تمام افعالش را در مسیر حق قرار بدهد، آن وقت گاهی به شکل نماز، روزه، خمس و امثال آن ظهور پیدا می کند.

مهم ترین اثر دعا

اگر دعا نباشد، انسان هیچ ارزشی ندارد؛ تمام کارهای نیک در پرتو دعا و اظهار بندگی در برابر حق ارزش پیدا می کند.

قرآن کریم می فرماید: « قُل ما یعْبَؤُا بِکَُم رَبِّی لَولا دُعاؤُکُم ـ بگو: پروردگارم برای شما هیچ ارزشی قائل نیست، اگر دعای شما نباشد.»[9]

از این رو اصل دعا و ارتباط با خداوند بسیار مهم است و مهم ترین اجابت در هر دعایی همین است که بنده می تواند با معبود خویش ارتباط برقرار کند و با او سخن گفته و درخواست های خود را به عرض برساند.

رهبر معظم انقلاب حفظه الله در شرح مهم ترین نتیجه و اثر دعا فرموده اند:

دعا، مظهر بندگی در مقابل خداوند و برای تقویت روح عبودیت در انسان است، و این روح عبودیت و احساس بندگی در مقابل خداوند، همان چیزی است که انبیای الهی از اول تا آخر، تربیت و تلاششان متوجهِ این نقطه بوده است که روح عبودیت را در انسان زنده کنند. سرچشمه ی همه ی فضائل انسانی و کارهای خیری که انسان ممکن است انجام بدهد ـ چه در حوزه ی شخصی، چه در حوزه ی اجتماعی و عمومی ـ همین احساس عبودیت در مقابل خداست. نقطه ی مقابل این احساس عبودیت، خودبینی و خودخواهی و خودپرستی است؛ منیت است. این منیت است که در انسان، منشأ همه ی آفات اخلاقی و عوارض و نتایج عملی آن هاست.

...دعا که می کنیم، در واقع این حالت خشوع را در خود به وجود می آوریم و خودبینی و خودخواهی را در خود سرکوب می کنیم، و در نتیجه، جهان هستی و محیط زندگی انسان ها از طغیان و بی احترامی به حقوق و طبیعت محفوظ می ماند. لذا فرمود: « الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَة ـ

مغز هر عبادتی، دعاست.»[10]

...دعا، یک نعمت است و فرصت دعا کردن، یک نعمت است. در وصیت امیرالمؤمنین (علیه الصّلاةوالسّلام) به امام حسن مجتبی(علیه السّلام) این معنا وارد شده است:

« اعْلَمْ أَنَّ الَّذِی بِیدِهِ خَزَائِنُ مَلَکوتِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ قَدْ أَذِنَ لِدُعَائِک وَ تَکفَّلَ لِإِجَابَتِک »[11] خدای متعال که همه ی قدرت آسمان و زمین در قبضه ی توانایی اوست، به تو اجازه داده که با او دعا کنی و حرف بزنی و از او بخواهی. « وَ أَمَرَک أَنْ تَسْأَلَهُ لِیعْطِیک »[12] از او مطالبه کنی تا او هم به تو عطا کند. این رابـ*ـطه ی درخواست کردن و گرفتن از خدا، مایه ی تعالی روح انسان است و همان تقویت کننده ی روح عبودیت است. « وَ هُوَ رَحِیمٌ کرِیمٌ لَمْ یجْعَلْ بَینَک وَ بَینَهُ مَنْ یحْجُبْک عَنْه »[13] خدای متعال بین خودش و تو، واسطه ای، فاصله ای و حجابی قرار نداده است. هر وقت با خدا شروع کنید به سخن گفتن و عرض نیاز کردن، خدای متعال صدا و درخواست شما را می شنود. با خدا همیشه می شود همزبان شد، می شود گفتگو کرد، می شود مأنوس شد و می شود از او درخواست کرد. این برای بشر، فرصت و نعمت خیلی بزرگی است.

~ROYA~ · 4/3/21

هنگامی که بنده ای خدایش را می خواند یعنی عنایت و توجه پروردگارش را طلب می کند. در واقع اولین هدف، خود دعا کردن و زنده نگه داشتن حالت دعا است.

باید باور کنیم که هیچ یک از دعاهای ما بی پاسخ نمی ماند؛ چون اولاً: این که انسان توفیق می یابد دعا کند، نشان دهنده این است که عنایت خداوند به سوی او متوجه شده و این خود پاسخی است به دعای انسان و بلکه بهترین پاسخ همین است؛ زیرا اگر کسی توفیق دعا کردن پیدا کرد باید مطمئن باشد که مورد عنایت خدا قرار گرفته و در حقیقت گام اول در استجابت که همان توفیق یافتن برای مناجات و سخن گفتن و ارتباط با خدا بوده به دست آمده است، اما دریافت خواسته ی مورد نظر، هدفِ در مرتبه ی دوم است که با رعایت آداب و شرایط آن به اجابت نهایی نیز خواهد رسید.

مولوی روایتی را در همین خصوص به نظم آورده:

آن یکی اللَّه می گفتی شبی
گفت: شیطان آخر ای بسیار گو
می نیاید یک جواب از پیش تـ*ـخت
او شکسته دل شد و بنهاد سر
گفت: هین! از ذکر چون وامانده ای؟
گفت: لبیکم نمی آید جواب
گفت: آن اللَّه تو لبیک ماست
ترس و عشــق تو کــمـنـد لـطف مـاســـت

تا که شیرین می شد از ذکرش لبی
این همه اللَّه را لبیک کو؟
چند اللَّه می زنی با آه سخت؟
دید در خواب او خضر را در خضر
چون پشیمانی از آن کش خوانده ای؟
زان همی ترسم که باشم رد باب
و آن نیاز و درد و سوزت پیک ماست
زیــر هــر یـــارب تــو لـبـیــک هـــاســــت

شاید به همین دلیل است که در برخی روایات علت دیر مستجاب شدن برخی دعاها، علاقه و اشتیاق خداوند به شنیدن صحبت های انسان و راز دل گفتن های بنده با مولایش ذکر شده است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

« إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی حَاجَتِهِ فَیقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَخِّرُوا إِجَابَتَهُ شَوْقاً إِلَی صَوْتِهِ وَ دُعَائِهِ. ..

همانا مؤمن خدای عز و جل را در باره حاجت خود بخواند و خدای عز و جل فرماید: اجابت او را بتأخیر اندازید بخاطر شوقی که بآواز و دعای او دارم، پس چون روز قیامت شود خدای عز و جل فرماید: ای بنده من تو مرا خواندی (و دعا کردی) و من اجابت را پس انداختم اکنون ثواب و پاداش تو چنین و چنان است، و باز در باره فلان چیز و فلان چیز مرا خواندی (و دعا کردی) و من اجابت تو را بتأخیر انداختم و پاداش تو چنین و چنان است، فرمود: پس مؤمن آرزو کند که کاش هیچ دعائی از او در دنیا اجابت نمی شد برای آنچه ثواب و پاداش نیک که می بیند.»[14]

~ROYA~ · 4/3/21

مولوی نیز در خصوص عدم اجابت روایتی را ذکر کرده است:

ای بسا مخلص که نالد در دعا
پس ملائک با خدا نالند زار
بنده ی مؤمن تضرع می کند
تو عطا بیگانگان را می دهی
حق بفرماید که نه از خواری اوست
خــوش هــــمـــــی آیـــد مـــــــرا آواز او

تا رود دود خلوصش بر سما
کای مجیب هر دعا، وی مستجار
او نمی داند به جز تو مستند
از تو دارد آرزو هر مشتهی
عین تاخیر عطا یاری اوست
وان خـــدایــــــا گــــفــــتـــن و آن راز او

ضمن این که از آن جا که دعا عبادت است، خداوند پاداش و ثوابی را که برای عبادت کنندگان و مطیعان در نظر گرفته به او می دهد، مضافاً بر این که آرامش روحی ناشی از دعا و تقویت روحیه صبر و تحمل مشکلات و باور به نیرویی برتر که می تواند او را از مشکلات رهایی بخشد، نباید مورد غفلت قرار گیرد.

الکسیس کارل در کتاب نیایش خود می گوید: «کسی دعا می کند تا خدا او را از یک بیماری عضوی شفا دهد، بیمار می ماند ولی در عوض یک تحول عمیق و تفسیر ناپذیر روحی و اخلاقی به وی دست می دهد.»[15]

اما همین توجه به ذات ربوبی برای طی کردن مسیر کمال و ایجاد اتصال به معدن عظمت الهی (فَتَصِلَ الی مَعْدِنِ الْعَظَمَة)[16] نیاز به لوازم و شرایطی دارد که بعضی از آن ها به این شرح است.

احساس نیاز

اگر ما باور داشته باشیم که بنده و مملوک خدا هستیم و هرچه داریم همه از خوان کرم الهی است، در این صورت خود را نیازمند می بینیم و از طریق دعا این نیاز خود را اعلام خواهیم کرد.

فقر ذاتی انسان، او را به سوی خدا می کشاند و او خداوند را می خواند. نیاز انسان به خداوند بهترین وسیله ی ارتباط و نزدیکی او به درگاه حضرت پروردگار است، امّا اگر احساس نیاز، نباشد و انسان، خدا را نخواند، خداوند متعال هم به او توجهی نخواهد کرد، مانند بیماری که احساس درد و رنج نکند و به پزشک مراجعه ننماید، بنابراین بیماری نیز درمان نخواهد شد. انسان اگر بخواهد به کمال برسد، لازمه اش تلاش و کوشش و انگیزه ای قوی در وجود اوست، بنابراین در دعا، علاوه بر شناختن مقام ربوبی و باور یقینی به توحید، باید احساس نیاز کرد و تلاش نمود. به همین جهت در سوره فاطر به انسان های نیازمند یادآوری می شود که:

«یا اَیها النَّاسُ اَنْتُمُ الْفُقَراءُ اِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنی الْحَمیدُ ـ ای مردم، شما به خدا نیازمندید و خداست که بی نیاز ستوده است.»[17]

~ROYA~ · 4/3/21

توجّه قلبی

همان گونه که انسان هنگامی که با بزرگی به صحبت و گفتگو نشسته، موظف به رعایت آداب سخن گفتن است و از مهم ترین این آداب توجه به گفته های خود و رعایت عظمت و شأن مخاطب است. در سخن گفتن و نیایش و دعا با پروردگار هم همین قاعده جاری است، ولی در گستره ای غیر قابل وصف!

چه نازیباست که انسان، هنگامی که اجازه سخن گفتن با پروردگار جهانیان را می یابد، بدون توجه و با بی اعتنایی سخنانی را بر زبان بیاورد که نه خود بدان توجه دارد و نه حریم ساحت قدس ربوبی در آن مراعات شده است.

از این رو یکی از شرایط و زمینه های دعا، داشتن حضور قلب در راز و نیاز با آفریدگار جهان است. دعا اگر بدون توجه به مبدأ هستی و از روی غفلت و جهل باشد، هرگز به اجابت نمی رسد.

امیرمؤمنان علیه السلام در این باره می فرماید:

« لَا یقْبَلُ اللَّهُ دُعَاءَ قَلْبٍ لَاهٍ ـ خداوند دعای دلی که غافل و سرگرم باشد را نمی پذیرد.»[18]

مرا غرض ز دعا آن بود که پنهانی
وگرنه این چه دعـایی بود کـه من بـی تـو

حدیث درد فراق تو با تو بگزارم
نشـسـته روی بـه محـراب و دل بـه بـازارم

استاد مطهری رحمت الله می فرماید: «قطع نظر از اجر و پاداشی که برای دعا هست و قطع نظر از اثر استجابتی که بر دعا مترتب است، دعا اگر از حد لقلقه زبان بگذرد و دل با زبان هماهنگی کند و روح انسانی به اهتزاز درآید، یک روحانیت بسیار عالی دارد؛ مثل این است که انسان خود را غرق در نور می بیند. شرافت گوهر انسانیت را در آن وقت احساس می کند. آن وقت خوب درک می کند که در سایر اوقات که چیزهای کوچک او را به خود مشغول داشته بود و او را آزار می داد، چه قدر پست و ساقط و اسفل بوده است.»[19]

تداوم ارتباط

یکی از شرائط مهم دعا که می تواند آثار سازنده و مفیدی داشته باشد، مداومت در دعاست؛ یعنی فرد نیایش گر همواره به یاد خدا باشد؛ اعم از این که حالات خوش و آرام بخشی داشته باشد یا در گرفتاری ها و سختی ها غوطه ور شود. خداوند متعال کسانی را که فقط در هنگام نزول بلا و سختی خلوص نیت پیدا می کنند و دست به دعا بر می دارند مورد سرزنش قرار داده و می فرماید:

« وَ اذا غَشِیهُمْ مَوْجٌ کالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ اِلَی الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ ما یجْهَدُ بِآیاتِنا اِلَّا کلُّ خَتَّارٍ کفُورٍ ـ و چون موجی کوه آسا آنان را فراگیرد، خدا را بخوانند و اعتقاد [خود] را برای او خالص گردانند، و چون نجاتشان داد و به خشکی رساند، برخی از آنان میانه رو هستند، و نشانه های ما را جز هر خائن ناسپاس انکار نمی کند.»[20]

همچنین خداوند متعال بارها در قرآن از عدم تداوم دعای مردم سخن گفته است؛ چنان که می فرماید:

« وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَی الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأی بِجانِبِهِ وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ فَذُو دُعاءٍ عَریضٍ ـ

و هرگاه به انسان نعمت دهیم، از ما روی بر می گرداند و با حال تکبر و غرور از حق دور می شود و هرگاه اندکی ناراحتی و گرفتاری به او برسد، به دعاهای فراوان و مستمر روی می آورد.»[21]

~ROYA~ · 4/3/21

و در سوره یونس از غفلت و بی خبری انسان های کم تحمل و ضعیف الایمان خبر می دهد و آن ها را در مورد سودجویی و تداوم نیافتن ارتباط معنویشان با آفریدگار هستی به شدت نکوهش می کند و می فرماید:

« وَ إِذا مَسَّ الْإِنْسانَ الضُّرُّ دَعانا لِجَنْبِهِ أَوْ قاعِداً أَوْ قائِماً فَلَمَّا کشَفْنا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کأَنْ لَمْ یدْعُنا إِلی ضُرٍّ مَسَّهُ کذلِک زُینَ لِلْمُسْرِفینَ ما کانُوا یعْمَلُونَ ـ هنگامی که به انسان [غافل و خود پرست ] زیان و ناراحتی برسد، ما را [به طور مداوم و شبانه روزی ] در حال خوابیده، نشسته و ایستاده صدا می کند [و برای حلّ گرفتاری اش دعا می کند] و زمانی که ناراحتی او را بر طرف سازیم، چنان [از ما فاصله می گیرد و می گذرد و] می رود که گویا اصلاما را برای رفع گرفتاری اش فرا نخوانده بود و این گونه است که اعمال بد اسرافکاران برایشان زینت داده شده است [و آنان از رفتار ناخوشایند خود خوشحال اند و زشتی عمل خود را نمی توانند بفهمند].[22]

امام صادق علیه السلام می فرماید:

« مَنْ تَقَدَّمَ فِی الدُّعَاءِ اسْتُجِیبَ لَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قِیلَ صَوْتٌ مَعْرُوفٌ وَ لَمْ یحْجَبْ عَنِ السَّمَاءِ وَ مَنْ لَمْ یتَقَدَّمْ فِی الدُّعَاءِ لَمْ یسْتَجَبْ لَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قَالَتِ الْمَلَائِکةُ إِنَّ ذَا الصَّوْتِ لَا نَعْرِفُه ـ هر که در دعا پیش افتد (یعنی همیشه دعا می کند و اختصاصی به هنگام رسیدن بلا ندارد) بلایی که به او برسد دعایش مستجاب شود، و فرشتگان گویند: صدای آشنایی است و از بالا رفتن به آسمان ممنوع نگردد، و کسی که پیشدستی به دعا نکند، چون بلا به او برسد دعایش مستجاب نشود، و فرشتگان گویند: ما این آواز را نشناسیم.»[23]

بنابراین انسان نباید مناجات و راز و نیاز و دعای خود را منحصر در وقت گرفتاری و مشکلات نماید. انسان نباید به خداوند به دید یک گنج مادی و قدرتی که نعوذ بالله وظیفه اش رفع گرفتاری و حل مشکلات انسان است بنگرد، دعای ما و رابـ*ـطه ما با خدا، به این خاطر است که به معبود نزدیک تر شده و قدم در راه رسیدن به هدف خلقت انسان حرکت کنیم. لذا تنها وقت گرفتاری دعا کردن، چندان ارزشی ندارد و خداوند متعال هم به آن وقعی نمی گذارد و می فرماید:

« فَإِذا رَکبُوا فِی الْفُلْک دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَی الْبَرِّ إِذا هُمْ یشْرِانـ*ـدام بدنَ ـ هنگامی که سوار بر کشتی شوند، خدا را با اخلاص می خوانند؛ امّا هنگامی که خدا آنان را به خشکی رساند و نجات دهد، باز به شرک و کفر می گرایند.»[24]

پی نوشت ها:

. نیایش، آلکسیس کارل، به نقل از تفسیر نمونه، ج‏1، ص‏640 .

. آیین زندگی، ص‏156 به نقل از تفسیر نمونه، ج‏1، ص‏641 .
. آیین زندگی، ص152. به نقل از تفسیر نمونه، ج‏1، ص‏642 .
. عدة الداعی، ابن فهد حلی، تحقیق: احمد موحدی قمی، قم، مکتبة الوجدانی، ص 9. و در فرهنگ اصطلاحات (نفایس الفنون) نیز چنین تعریف شده است: "دعا، طلب حاجت است از حضرت باری تعالی به تضرع و اخلاص." فرهنگ اصطلاحات و تعریفات (نفایس الفنون)، بهروز ثروتیان، تبریز، انتشارات دانشگاه، چاپ اول، 1352 ش، ص 128.
. علامه حسن زاده آملی، نور علی نور، ص 9.
. علامه حسن زاده آملی، نور علی نور، ص 9.
. علامه حسن زاده آملی، نور علی نور، ص 9.
. علامه حسن زاده آملی، نور علی نور، ص 9.
. فرقان/ 77.
. فرقان/ 77.
. فرقان/ 77.
. فرقان/ 77.
. فرقان/ 77.
. اصول کافی ـ ترجمه مصطفوی ج‏4 ص247
.نیایش،ص 52.
.مناجات شعبانیه.
. فاطر: 15.
. بحارالانوار، ج 93، ص 314.
. بیست گفتار، مرتضی مطهری، ص 226.
. لقمان / 32.
. فصلت / 51.
. یونس / 12.
. وسائل الشیعة، ج 7، ص39.
. عنکبوت / 65.

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

دعا، تقویت احساس بندگی

~ROYA~

مدیر کل بازنشسته

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

~ROYA~

مدیر کل بازنشسته

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

~ROYA~

مدیر کل بازنشسته

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

~ROYA~

مدیر کل بازنشسته

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

~ROYA~

مدیر کل بازنشسته

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

~ROYA~

مدیر کل بازنشسته

رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

رمان ۹۸ | دانلود رمان

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین

خوش آمدید به رمان ۹۸ | بهترین انجمن رمان نویسی

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

مدیر کل بازنشسته

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید

درباره ما

لینک‌های پیشنهادی رمان ۹۸

آمار آنلاین