کشف یک ستاره دنباله دار فراخورشیدی که در آن مقادیر قابل توجهی آب وجود دارد!

MacTavish · 5/11/19

اخیرا دانشمندان موفق به کشف یک ستاره دنباله دار فراخورشیدی شدند که آثار وجود مقادیر قابل توجهی از آب در آن دیده می‌شود! این جرم آسمانی حدودا یک ماه دیگر در کمترین فاصله خودش نسبت به خورشید قرار می‌گیرد.

دنباله دار یا کامِت (Comet) مطمئنا یکی از زیباترین اجرام آسمانی‌ای است که بشر تاکنون کشف کرده. هنگامی که یک دنباله دار انقدر به زمین نزدیک شود که حتی با چشم غیرمسلح هم بتوان آن را دید، ظاهری شبیه به ستاره‌ای پیدا می‌کند که بر خلاف دیگر ستاره‌ها، در حال حرکت است! درواقع دلیل اینکه ما ایرانی ها از دیرباز، این اجرام آسمانی زیبا را “ستاره دنباله دار” نامیده‌ایم هم دقیقا همین موضوع است. در منظومه شمسی ما دنباله‌دارهای بسیار زیادی وجود دارند که دانشمندان هم کم و بیش در حال مطالعه روی آن‌ها هستند اما اخیرا یک ستاره دنباله دار در یک سفر بین ستاره ای و از فضای خارج از منظومه ما وارد منظومه شمسی شده که بخاطر برخی ویژگی‌هایش توانسته توجه بسیاری از دانشمندان و ستاره شناسان را نیز به خود جلب کند. در ادامه بیشتر به این ستاره دنباله دار فراخورشیدی و دلایل اهمیت بالای آن برای ستاره شناسان، خواهیم پرداخت.

ستاره های دنباله دار منظومه شمسی

برای درک بهتر دلایل اهمیت ستاره دنباله دار فراخورشیدی که اخیرا توسط ستاره شناسان کشف شده، بهتر است ابتدا نگاهی کلی و گذرا به ستاره های دنباله دار منظومه خودمان بیندازیم!

اکثر قریب به اتفاق تمام دانشمندان و ستاره شناسان معتقدند که دنباله دارهای منظومه ما عمری تقریبا برابر با خود منظومه شمسی دارند. درواقع هنگامی که منظومه ما شروع به شکل گیری کرد و خورشید را بوجود آورد، خورشید هم بلافاصله شروع به اثرگذاری روی دیگر اجرام آسمانی همسایه خودش کرد. برخی از این اجرام آسمانی در نهایت تبدیل به سیاره‌ها شدند، برخی دیگر سیارک‌ها را تشکیل دادند و برخی دیگر هم ستاره ها دنباله دار را! درواقع آن دسته از اجرام آسمانی که در فاصله دورتری از خورشید بودند و گرما و انرژی کمتری از ستاره منظومه شمسی دریافت کردند، به تعبیر دانشمندان، تبدیل به گلوله های برفی کثیف شدند؛ گلوله‌هایی که دارای حجم زیادی از آب هستند اما تا زمانی که گرمای کافی دریافت نکنند، آبی که در خود پنهان کرده‌اند را نمایش نمی‌دهند. این گلوله های برفی کثیف، در واقع همان ستاره های دنباله دار هستند!

مقایسه سیارک با دنباله‌دار؛ در سمت راست تصویر یک سیارک و در سمت چپ آن یک دنباله دار را مشاهده می‌کنید!

در پاراگراف بالا سعی کردیم بحث پیدایش و نحوه شکل گیری ستاره های دنباله‌دار را به کوتاه‌ترین و البته ساده‌ترین شکل ممکن شرح دهیم اما اگر علاقه‌مند به توضیحات بیشتر در رابـ*ـطه با این موضوع بسیار جذاب و جالب هستید، به شما پیشنهاد می‌کنیم حتما مقاله‌ای که در ادامه معرفی می‌شود را مطالعه کنید تا دنباله دارها و دیگر اجرام آسمانی منظومه خودمان را هم بهتر بشناسید:

ستاره دنباله دار فراخورشیدی

تصویری زیبا از ستاره دنباله دار فراخورشیدی بوریسو/2آی

ابتدا باید بگوییم که این دنباله‌دار علی رقم اینکه به تازگی کشف شده، اما همین حالا هم یک نام دارد! نام این دنباله‌دار، بوریسُو/2آی یا 2I/Borisov است. اولین نکته ای که در رابـ*ـطه با بوریسو/2آی، توجهات را به خود جلب می‌کند، وجود حجم قابل توجهی از آب در آن است. همانطور که قطعا دیگر تا حالا متوجه شده‌اید، به طور کلی وجود آب در یک ستاره دنباله دار چیز عجیبی نیست چرا که در اغلب دنباله دار های منظومه شمسی خود ما هم میزان قابل توجهی آب مشاهده شده است. پس چرا وجود آب در این ستاره دنباله دار فراخورشیدی موضوع مهمی تلقی می‌شود؟

این سوال یک پاسخ دو بخشی دارد؛ بخش اول این واقعیت است که طبق دانش کنونی بشر، حیات تنها در کره زمین بوجود آمده است. البته اکثر دانشمندان معتقدند که غیرممکن است اگر در این کیهان پهناور، حیات تنها در یک سیاره بوجود آمده باشد. اما در هر صورت ما انسان‌ها تنها موفق به کشف حیات در یک نقطه از کیهان، یعنی همین سیاره خودمان شده‌ایم. بخش دوم پاسخ به این سوال هم درواقع نسخه تعمیم‌یافته بخش اول است! با فرض اینکه حیات تنها در کره زمین به وجود آمده و از آنجایی که کره زمین در منظومه شمسی قرار گرفته، در نتیجه می‌توان ادعا کرد که حیات تنها در نقاطی از کیهان بوجود می‌آید که شرایطی مشابه با شرایط منظومه شمسی را داشته باشد.

واضح است که وجود آب در این ستاره دنباله دار فراخورشیدی هم بیش از هرچیزی اشاره به شباهت محل شکل‌گیری آن با محل شکل‌گیری ستاره‌های دنباله دار منظومه شمسی خودمان دارد. اما آیا صرف وجود آب در این ستاره دنباله‌دار می‌تواند نشان دهنده شباهت معنادار این دنباله‌دار بخصوص با دنباله دار های منظومه شمسی باشد؟

این سوالی است که برای ستاره شناسان هم بوجود آمده و آن‌ها تا همین حالا هم توانسته‌اند تا حد قابل قبولی به پاسخ این سوال نزدیک شوند. ابتدا باید بگوییم که به عقیده تیم یابنده بوریسو/2آی، اگر بخواهیم نسبت وجود آب در این دنباله دار فراخورشیدی را با نسبت آب موجود در دنباله دار های منظومه خودمان مقایسه کنیم، به این نتیجه بسیار جذاب می‌رسیم که هردو بسیار به همدیگر نزدیک هستند. درواقع درست است که میزان آب موجود در این دنباله دار با بسیاری از دنباله دارهای منظومه خودمان فرق دارد اما اگر این میزان آب را نسبت به حجم کلی بوریسو/2آی درنظر بگیریم، آنگاه می‌توانیم بگوییم که این ستاره دنباله دار فراخورشیدی به طرز هیجان انگیزی با ستاره های دنباله دار منظومه شمسی شباهت دارد.

اما بجز نسبت آب تقریبا یکسان، شباهت‌های قابل توجه دیگری هم بین بوریسو/2آی و دنباله دارهای منظومه ما مشاهده می‌شود. به عنوان مثال تیم یابنده این دنباله دار، با بررسی دقیق طول موج نور دریافتی از بوریسو/2آی متوجه شد که گازهای موجود در این دنباله‌دار و حتی جنس هسته آن هم شباهت غیرقابل کتمانی با گازها و جنس هسته دنباله دار های منظومه شمسی دارد.

با بررسی دقیق‌تر بوریسو/2آی مشخص شد که این دنباله‌دار با نزدیک شدن به خورشید، از خودش سیانور و کربن های دو اتمی آزاد می‌کند. نکته قابل توجه در این رابـ*ـطه هم این است که ستاره های دنباله دار منظومه شمسی هم با نزدیک شدن به خورشید، دقیقا سیانور و کربن های دو اتمی آزاد می‌کنند! ضمن اینکه نسبت آزادسازی سیانور و کربن های دو اتمی در بوریسو/2آی هم برابر با نسبت آزادسازی این دو ترکیب توسط دنباله دارهای منظومه ما است!

اما با تمام این حرف‌ها، تیم یابنده در مقاله خودش از خوانندگان تقاضا کرده تا به این موضوع توجه کنند که تمام بررسی‌های آن‌ها صرفا بر مبنای مدلی است که آن‌ها با بررسی طول موج نور دریافتی از بوریسو/2آی به آن دست پیدا کرده‌اند. برای بررسی دقیق و قطعی شباهت میان بوریسو/2آی و دنباله دارهای منظومه شمسی، لازم است که دانشمندان بتوانند نگاه دقیق‌تر و از فاصله کمتری به بوریسو/2آی بیاندازند.

خبر خوب این است که حدودا یک ماه دیگر و در تاریخ 17 آذر (8 دسامبر) این ستاره دنباله دار فراخورشیدی به نزدیک‌ترین فاصله خودش نسبت به خورشید می‌رسد و در این حین به طور مداوم در تلسکوپ‌های ما بزرگتر و روشن‌تر خواهد شد. تیم یابنده بوریسو/2آی هم امیدوار است بتواند از این شرایط نهایت استفاده را ببرد و اطلاعات مد نظرش را از این دنباله دار به دست آورد.